سنجش تراکم استخوان: کاربرد، نحوه انجام و تفسیر نتایج

مقدمه: تراکم سنجی استخوان در درجه اول به عنوان یک پیش بینی کننده استحکام استخوان برای محاسبه خطر شکستگی و برای تشخیص پوکی استخوان استفاده می شود. از آنجایی که از دست دادن استخوان در RA نتیجه فرآیند بیماری التهابی است، اندازه گیری های کمی استخوان (منعکس کننده توده استخوانی) ممکن است نشان دهنده روند بیماری آسیب رسان به استخوان باشد، به ویژه در اوایل RA.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

کاربرد بالینی تراکم سنجی استخوان یکی از پیشرفت ها در زمینه پوکی استخوان است که منجر به افزایش آگاهی بیماران از این بیماری شایع شده است. سنجش تراکم استخوان به پزشکان این امکان را می دهد که پوکی استخوان را قبل از وقوع اولین شکستگی تشخیص دهند و خطر شکستگی را در زنان یائسه، مردان و بیمارانی که گلوکوکورتیکوئید دریافت می کنند، پیش بینی کنند. می توان از آن به عنوان یک نشانگر جایگزین برای دنبال کردن اثربخشی درمان ها و بررسی بیمارانی استفاده کرد که ممکن است به درمان های ویژه پوکی استخوان پاسخ ندهند. از این رو، سه دلیل وجود دارد که پزشکان اندازه‌گیری تراکم استخوان (BMD) را انجام می‌دهند:

1. تشخیص با استفاده از معیارهای سازمان بهداشت جهانی برای پوکی استخوان،
2. پیش‌بینی خطر شکستگی، و نظارت بر پیشرفت طبیعی بیماری‌هایی که بر BMD تأثیر می‌گذارند
3. نظارت بر پاسخ درمانی به درمان‌های خاص پوکی استخوان.

آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان، که گاهی اوقات فقط تست تراکم استخوان نامیده می شود، تشخیص می دهد که آیا شما پوکی استخوان دارید، کلمه ای که از یونانی گرفته شده و به معنای واقعی کلمه به معنای “استخوان متخلخل” است.

هنگامی که شما این وضعیت را دارید، استخوان های شما ضعیف و نازک می شوند. احتمال شکستن آنها بیشتر می شود. این یک وضعیت خاموش است، به این معنی که شما هیچ علامتی را احساس نمی کنید. بدون آزمایش تراکم استخوان، ممکن است تا زمانی که استخوانی را نشکنید متوجه پوکی استخوان نشوید.

این مقاله به بررسی هر یک از این کاربردهای اندازه گیری توده استخوانی می پردازد و اصول کاربرد بالینی را ارائه می دهد.

سنجش تراکم استخوان چگونه کار می کند؟

سنجش یک روش مفید برای تشخیص زودهنگام از دست دادن استخوان ترابکولار، اندازه گیری تراکم استخوان (BMD) و پایش و ارزیابی پوکی استخوان است. در طی چند دهه اخیر، روش های مختلفی برای اندازه گیری BMD استفاده شده است. به عنوان مثال می توان به رادیوگرامتری، سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری کمی (CT)، جذب سنجی تک و دو فوتونی، یا جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی تک و دوگانه (DXA) اشاره کرد.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟

فناوری DXA برای اولین بار در اواخر دهه 1980 در تجهیزات اندازه گیری تراکم استخوان معرفی شد. این فناوری که با اندازه گیری های دقیق و بسیار تکرارپذیر، دوزهای کم تشعشع و تطبیق پذیری زیاد با توجه به مکان های اسکلتی مشخص می شود، به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. این بر اساس اسکن بدن بیمار توسط یک منبع اشعه ایکس با انرژی دوگانه است. دو پیک فوتوالکتریک متمایز یا توسط فیلتراسیون مداوم منبع ایجاد می شوند یا توسط یک منبع پالسی استخوان را از بافت های نرم جدا می کنند.

علیرغم این واقعیت که اسکن‌های DXA نسبت به سایر تحقیقات رادیولوژیکی بسیار کمتر یونیزه می‌شوند، قرار گرفتن در معرض پرتو باید برای بیماران و کارکنان اندازه‌گیری شود تا آن را با محدودیت‌های دوز مؤثر تعریف شده توسط کمیسیون بین‌المللی حفاظت رادیولوژیکی (ICRP) مقایسه کنند. آنها در 1 mSv (0.1 rem) برای اعضای عمومی و 20 mSv (2 rem) در سال برای اعضای کارکنان تنظیم شده اند.

مطلب پیشنهادی: رادیولوژی چیست؟ اهمیت، انواع و کاربردها

برای نظارت بر پاسخ‌های درمانی پوکی استخوان از طریق BMD، اسکن‌های DXA باید بسیار قابل تکرار و دقیق باشند. بنابراین، اندازه‌گیری‌های سریالی باید با استفاده از یک دستگاه انجام شود و نوسانات تصادفی با تغییرات بیولوژیکی واقعی اشتباه گرفته نشود. هر واحد DXA دقت خود را اندازه گیری می کند و می تواند کمترین تغییر قابل توجه (LSC) را گزارش کند. محاسبه LSC برای پیگیری BMD در بیمارانی که عوامل خطری دارند که ممکن است از دست دادن استخوان را تسریع کنند، ضروری است.

بهبود تکنولوژی اغلب عملکرد سنجش های تراکم استخوان را افزایش داده است. استاندارد امروزی برای دستیابی به بهترین تشخیص بالینی از اولین نسل دستگاه های DXA به طور قابل توجهی تکامل یافته است. با پیشرفت تکنولوژی، دستگاه های قدیمی با دستگاه های جدیدتر و عملکرد بهتر جایگزین می شوند. مطالعات مقایسه ای تضمین می کند که 2 تراکم سنج استخوان می توانند به تشخیص بالینی یکسان علیرغم تفاوت های تکنولوژیکی دست یابند.

چه کسانی باید آزمایش تراکم استخوان دهند؟

هر کسی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شود. در میان زنان مسن‌تر شایع‌تر است، اما مردان نیز می‌توانند آن را داشته باشند. با افزایش سن احتمال ابتلا شما افزایش می یابد.

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی

شما باید با پزشک خود صحبت کنید که آیا به آزمایش نیاز دارید یا خیر. در صورت داشتن هر یک از موارد زیر ممکن است آن را توصیه کنند:

• شما یک زن 65 ساله یا بیشتر هستید
• شما یک زن یائسه 50 ساله یا بیشتر هستید
• شما یک زن در سن یائسگی هستید و شانس بالایی برای شکستن استخوان دارید
• شما زنی هستید که قبلاً یائسه شده اید، جوانتر از 65 سال، و شرایط دیگری دارید که شانس بیشتری برای پوکی استخوان در شما ایجاد می کند.
• شما مردی 50 ساله یا بیشتر هستید که سایر عوامل خطر را در خود دارد
• بعد از 50 شکستگی استخوان رخ دهد
• شما بیش از 1.5 اینچ از قد دوران جوانی خود را از دست داده اید
• حالت بدن شما خمیده تر شده است
• شما بدون هیچ دلیلی کمردرد دارید
• قاعدگی شما متوقف شده یا نامنظم است، اگرچه نه باردار هستید و نه یائسه
• شما پیوند عضو انجام داده اید
• افت سطح هورمونی داشته اید

برخی از انواع داروهای تجویزی می توانند باعث تحلیل استخوان شوند. اینها شامل گلوکوکورتیکوئیدها، دسته ای از داروهای مورد استفاده برای کاهش التهاب است. اگر کورتیزون (کورتون استات)، دگزامتازون (Baycadron، Maxidex، Ozurdex) یا پردنیزون (Deltasone) مصرف کرده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید.

مطلب پیشنهادی: تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟

کاربردهای سنجش تراکم استخوان

همانطورکه گفته شد آسنجش تراکم استخوان عمدتاً برای بررسی پوکی استخوان (استخوان های نازک و ضعیف) و استئوپنی (کاهش توده استخوانی) انجام می شود تا این مشکلات در اسرع وقت درمان شوند. درمان زودهنگام به جلوگیری از شکستگی استخوان کمک می کند. عوارض شکستگی استخوان های مرتبط با پوکی استخوان اغلب شدید است، به ویژه در افراد مسن. هرچه پوکی استخوان زودتر تشخیص داده شود، درمان زودتر برای بهبود وضعیت و/یا جلوگیری از بدتر شدن آن آغاز می شود.

مطلب پیشنهادی: اهمیت رادیولوژی در پزشکی و سلامت چیست؟

سنجش تراکم استخوان ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:

• اگر قبلاً دچار شکستگی استخوان شده اید، تشخیص پوکی استخوان را تأیید کنید
• احتمال شکستگی استخوان خود را در آینده پیش بینی کنید
• میزان از دست دادن استخوان خود را تعیین کنید
• ببینید آیا درمان موثر است یا خیر

ریسک ها و خطر ابتلا به پوگی استخوان

عوامل خطر زیادی برای پوکی استخوان و اندیکاسیون هایی برای تست تراکم سنجی وجود دارد. برخی از عوامل خطر رایج برای پوکی استخوان عبارتند از:

• زنان یائسه که استروژن مصرف نمی کنند
• افزایش سن، زنان بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال
• سیگار کشیدن
• سابقه خانوادگی شکستگی لگن
• استفاده طولانی مدت از استروئیدها یا داروهای خاص دیگر
• برخی بیماری ها، از جمله آرتریت روماتوئید، دیابت نوع 1، بیماری کبد، بیماری کلیوی، پرکاری تیروئید، یا پرکاری پاراتیروئید
• مصرف زیاد الکل
• BMI پایین (شاخص توده بدنی)

در حین انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان چه اتفاقی می افتد؟

معمولاً این آزمایش استخوان های ستون فقرات، لگن و ساعد شما را بررسی می کند. اینها استخوان هایی هستند که در هنگام ابتلا به پوکی استخوان احتمال شکستگی دارند.

2 نوع آزمایش تراکم استخوان کمتر از 15 دقیقه طول می کشد که عبارتند از:

DXA مرکزی

این آزمایش به ستون فقرات و استخوان های لگن شما می پردازد. دقت بیشتری دارد. همچنین هزینه بیشتری دارد. Central DXA مخفف Dual Energy اشعه X-Absorptiometry می باشد.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی لگن چیست؟

در طول آزمایش، شما روی یک پلتفرم و با لباس کامل دراز می کشید. یک بازوی ماشینی از بالای شما عبور می کند و اشعه ایکس با دوز پایین را از بدن شما می فرستد. بر اساس میزان تغییر اشعه ایکس پس از عبور از استخوان های شما، تصویری از اسکلت شما ارائه می شود. این آزمایش حدود 10 دقیقه طول می کشد.

تصویر به متخصصی داده می شود که نتایج را می خواند و بسته به مرکز ممکن است آماده شدن نتایج چند روز طول بکشد.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی عمومی چیست؟

تست محیطی

این تست تراکم استخوان را در مچ دست، انگشت و پاشنه پا اندازه گیری می کند. این آزمایش کمتر دقیق است زیرا باسن یا ستون فقرات شما را بررسی نمی کند. معمولا ارزان تر است.

این دستگاه قابل حمل است، بنابراین می توان آن را به نمایشگاه های سلامت و داروخانه ها آورد. این باعث می شود که این تست در دسترس افراد بیشتری باشد که ممکن است نتوانند تست مرکزی DXA را دریافت کنند.

مطلب پیشنهادی: پرتو درمانی چیست؟

آزمایش‌های محیطی نیز راهی برای غربالگری افراد است، بنابراین کسانی که شانس بیشتری برای پوکی استخوان نشان می‌دهند، می‌توانند آزمایش‌های بیشتری انجام دهند. آنها همچنین برای افراد بزرگتر که نمی توانند DXA مرکزی را به دلیل محدودیت وزن دریافت کنند، استفاده می شود.

شرایط و نحوه آمادگی برای سنجش تراکم استخوان

• 24 ساعت قبل از معاینه از مکمل های کلسیم استفاده نکنید.
• اگر برای سی تی اسکن یا ام آر آی باریم یا رنگ کنتراست تزریق کرده اید، 7 روز قبل از انجام DXA مرکزی صبر کنید. رنگ کنتراست می تواند در تست تراکم استخوان شما اختلال ایجاد کند. در رابطه با سی تی اسکن بیشتر بخوانید.
• از پوشیدن لباس هایی با زیپ، کمربند یا دکمه فلزی خودداری کنید.

مطلب پیشنهادی: انواع سی تی اسکن همراه با جزئیات کاربرد هریک

خطر بسیار کمی برای انجام آزمایش وجود دارد. شما در معرض سطوح بسیار کم تشعشع قرار می گیرید، کمتر از عکس برداری با اشعه ایکس قفسه سینه یا پرواز با هواپیما.

مطلب پیشنهادی: میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی

تفسیر نتایج سنجش تراکم استخوان

آزمایش تراکم استخوان، تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) را تعیین می کند. BMD شما با 2 هنجار مقایسه می شود: بزرگسالان جوان سالم (نمره T شما) و بزرگسالان هم سن (نمره Z شما).

ابتدا، نتیجه BMD شما با نتایج BMD بزرگسالان سالم 25 تا 35 ساله از جنس و قومیت شما مقایسه می شود. انحراف معیار (SD) تفاوت بین BMD شما و افراد بالغ جوان سالم است. این نتیجه امتیاز T شماست. T-score مثبت نشان می دهد که استخوان قوی تر از حد طبیعی است. T-score منفی نشان می دهد که استخوان ضعیف تر از حد طبیعی است.

پس از آزمایش تراکم استخوان 2 نمره دریافت خواهید کرد:

امتیاز T: این تراکم استخوان شما را با یک فرد بالغ سالم و جوان از جنس شما مقایسه می کند. این امتیاز نشان می دهد که آیا تراکم استخوان شما نرمال، زیر نرمال یا در سطوحی است که نشان دهنده پوکی استخوان است.

در اینجا نمره T به چه معناست:

• 1- و بالاتر: تراکم استخوان شما طبیعی است
• 1- تا 2.5-: تراکم استخوان شما کم است و ممکن است منجر به پوکی استخوان شود
• 2.5- و بالاتر: پوکی استخوان دارید

به طور کلی، خطر شکستگی استخوان با هر SD کمتر از حد طبیعی دو برابر می شود. بنابراین، فردی با تراکم استخوان 1 SD کمتر از حد نرمال (نمره T 1-) دو برابر بیشتر از یک فرد با تراکم استخوان طبیعی در معرض خطر شکستگی استخوان است. هنگامی که این اطلاعات شناخته شده باشد، افراد با خطر بالای شکستگی استخوان را می توان با هدف جلوگیری از شکستگی های بعدی درمان کرد. پوکی استخوان شدید (تثبیت شده) به عنوان داشتن تراکم استخوانی بیش از 2.5 SD کمتر از میانگین بزرگسالان جوان با یک یا چند شکستگی قبلی به دلیل پوکی استخوان تعریف می شود.

ثانیا، BMD شما با یک هنجار همسان سنی مقایسه می شود. این امتیاز Z شما نامیده می شود. امتیازهای Z به همین ترتیب محاسبه می‌شوند، اما مقایسه‌ها با افرادی در سن، جنس، نژاد، قد و وزن شما انجام می‌شود.

امتیاز Z: این به شما امکان می دهد میزان توده استخوانی خود را در مقایسه با سایر افراد در سن، جنس و اندازه خود مقایسه کنید.

نمره Z کمتر از 2.0- به این معنی است که توده استخوانی شما نسبت به افراد هم سن و سال شما کمتر است و ممکن است علت آن چیزی غیر از افزایش سن باشد.

علاوه بر آزمایش سنجش تراکم استخوان، پزشک شما ممکن است انواع دیگری از آزمایش ها را توصیه کند، مانند آزمایش خون، که ممکن است برای یافتن وجود بیماری کلیوی، ارزیابی عملکرد غده پاراتیروئید، ارزیابی اثرات کورتیزون درمانی، و / یا سطح مواد معدنی مرتبط با استحکام استخوان مانند کلسیم را در بدن ارزیابی کنید.

هر چند وقت یک بار باید سنجش تراکم استخوان انجام شود؟

اگر برای پوکی استخوان دارو مصرف می کنید، هر 1 تا 2 سال یک بار آزمایش تراکم استخوان انجام دهید.

حتی اگر پوکی استخوان ندارید، پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند که هر 2 سال یک بار آزمایش تراکم استخوان انجام دهید، به ویژه برای زنان در دوران یائسگی یا بعد از آن.

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی زنان

نتیجه گیری

سنجش تراکم استخوان رویکرد بالینی پوکی استخوان را متحول کرده است. همانطور که فشارسنج زمینه فشار خون و پیش بینی خطر سکته مغزی را تغییر داد، تراکم سنجی استخوان اندازه گیری مستقیم تراکم معدنی استخوان را ارائه می دهد که به طور مستقیم با خطر شکستگی مرتبط است. اگر از نتایج سنجش تراکم استخوان به طور مسئولانه و شایسته استفاده شود، مراقبت از بیمار افزایش می یابد. اندازه گیری تراکم مواد معدنی استخوان پزشکان و بیماران را قادر می سازد تا تصمیمات آگاهانه ای در مورد استراتژی های پیشگیرانه و درمانی بگیرند. همچنین به پزشک اجازه می دهد تا اثربخشی طولی این مداخلات را نظارت کند.