انواع تصویربرداری پزشکی: کاربردها و مزایا
مقدمه: آیا تا به حال از خود پرسیده اید که چرا انواع مختلف آزمایش های تصویربرداری وجود دارد؟ یا تفاوت بین بسیاری از انواع آزمایش های تصویربرداری چیست؟ تصویربرداری پزشکی نقش حیاتی در تشخیص و درمان بیماریها دارد. این فناوریها به پزشکان امکان میدهند تا به داخل بدن نگاه کنند و مشکلاتی که ممکن است بدون استفاده از این تکنیکها پنهان بمانند را شناسایی کنند. در این مقاله، به بررسی انواع تصویربرداری پزشکی، کاربردها و مزایای هر یک میپردازیم.
انواع مختلف تصویربرداری پزشکی
اگر پزشک، آزمایش تصویربرداری پزشکی را برای شما تجویز کرده است، ممکن است در مورد نوع اسکن یا آزمایشی که انجام می دهید سؤالاتی داشته باشید. تکنسین ها از روش های مختلف برای جمع آوری تصاویر مناسب به منظور بررسی رادیولوژیکی شما استفاده می کنند. به عنوان مثال، اگر در حال انجام اسکن برای مشاهدهی ضربه مغزی هستید، سی تی روش معاینهی شما خواهد بود. از سوی دیگر، اگر میخواهید ماموگرافی انجام دهید، اشعه ایکس روش مورد استفاده شما است.
در رادیولوژی و تصویربرداری پزشکی UVA، ما از هر روش برای انجام چندین نوع آزمایش تصویربرداری برای تشخیص انواع مختلف شرایط استفاده میکنیم. هر روش از نظر تصاویری که جمع آوری می کند، تجهیزاتی که استفاده می کند و شرایطی که به رادیولوژیست ها در تشخیص کمک می کند منحصر به فرد است.
مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی زنان
تصویربرداری اشعه ایکس (X-ray)
اشعه ایکس یکی از قدیمیترین و پرکاربردترین تکنیکهای تصویربرداری پزشکی است. این روش از پرتوهای اشعه ایکس برای تولید تصاویر از داخل بدن استفاده میکند. اشعه ایکس به ویژه برای تشخیص شکستگیهای استخوانی، عفونتها و برخی مشکلات دندانی مفید است.
اشعه ایکس و اهمیت آن
تاریخچه Xray در سال ۱۸۹۵، فیزیکدان آلمانی به نام «ویلهلم رونتگن» (Wilhelm Conrad Röntgen) برای اولین بار پرتو ایکس را مورد مطالعه قرار داد. رونتگن در حین آزمایشات خود، تابش فلوئورسنسی را کشف کرد که در هنگام قرار گرفتن کریستال در معرض لامپ کاتودی ولتاژ بالا ایجاد میشد. این تابش حتی زمانی که کریستال با استفاده از یک کاغذ پوشانده میشد، همچنان حاضر بود.
پرتو ایکس در آن زمان به عنوان یک پدیده بسیار ناشناخته و غیرمعمول محسوب میشد، بنابراین به آن نام «ایکس» داده شد. دلیل این نامگذاری این بود که رونتگن با قرار دادن این پرتو در میدانهای مغناطیسی و الکتریکی، مشاهده کرد که این پرتو انحراف نمییافت.
یکی از ویژگیهای جالب این پرتو این است که میتواند از اکثر مواد (به جز مواد سخت) عبور کند. این خاصیت به رونتگن این امکان را داد که با عبور این پرتو از بدن همسرش، تصویری از استخوانها تهیه کند.
استفاده از اشعه X و سایر تستهای رادیوگرافیک به پزشکان کمک میکند تا در تشخیص انواع مختلف سرطان در انواع مختلف بافتهای بدن موثر باشند؛ بخشهایی نظیر استخوان، معده و کلیه از جمله مناطقی هستند که با استفاده از پرتو X مورد بررسی قرار میگیرند.
مطلب پیشنهادی: تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟
روش تصویربرداری با استفاده از اشعه X، به طور معمول سریع، بدون درد و اغلب بدون نیاز به آمادگی قبلی برای بیمار است.
تحقیقات نشان داده است که در برخی موارد، آمادگیهایی قبل از انجام این اسکن ضروری میشوند؛ حتی ممکن است بعد از انجام این تست، عوارض جانبی نیز بروز کند.
تصاویر حاصل از اسکنهای اشعه X، سایههایی از استخوانها، برخی از ارگانها و بافتها ایجاد میکنند.
X-Ray نوعی تابش الکترومغناطیسی قدرتمند است که با سرعت نور در مسیر مستقیم حرکت میکند و یک پرتو قدرتمند به حساب میآید. این موج طول موج بسیار کمتر و فرکانس بالاتری نسبت به امواج مرئی و رادیویی دارد و قدرت آن چند هزار بار بیشتر است. امواج الکترومغناطیسی مثل اشعه ایکس به طور مستقیم میتواند انرژی بالایی را به نقاط دیگر منتقل کرده و در اجسام مختلف نفوذ پیدا کند.
مطلب پیشنهادی: میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی
در صورتی که بتوانید این اشعه را با یک گیرنده مناسب دریافت کنید، میتوانید از آن برای تصویربرداری و مشاهده اجزای داخلی بدن استفاده کنید. بنابراین میتوان گفت یکی از مهمترین کاربردهای این اشعه الکترومغناطیسی در پزشکی و تشخیص بیماریهاست. این اشعه به منظور پیشگیری، تشخیص و درمان به کار میرود. متداولترین کاربرد این اشعه رادیولوژی است که تصاویر باکیفیتی ازاجزای داخل بدن تهیه میکند.
مطلب پیشنهادی: رادیولوژی چیست؟ اهمیت، انواع و کاربردها
استفاده از اشعه X برای بررسی استخوانها و اختلالات مرتبط با آنها نظیر سرطان، تومورها و دیگر بیماریها بسیار کارآمد و موثر است.
با وجود اینکه از اشعه X برای بررسی بخشهای دیگر بدن و ارگانهای مختلف نیز استفاده میشود، اما برای بررسی دقیقتر ارگانها و بافتهای نرم، استفاده از CT اسکن و MRI توصیه میشود.
با این حال، به دلیل هزینه کمتر و سرعت بیشتر در انجام این اسکن نسبت به سایر تستهای تصویربرداری تشخیصی، استفاده از آن در شرایط اورژانسی رایجتر است.
اسکنهای اشعه X با استفاده از تجهیزات و دستگاههای خاصی انجام میشود و تخصصی باید این تصویربرداریها را انجام دهند تا هم بیمار کمتر آسیب ببیند و هم تصاویر دقیق و واضحی از ارگان یا بافت مورد نظر گرفته شود.
مطلب پیشنهادی: رادیولوژی تشخیصی، مداخله ای و درمانی
تصویربرداری اشعه ایکس چگونه انجام می شود؟
- آزمایشهای اشعه ایکس، سریع و بدون درد است و تصاویری از ساختارهای داخلی بدن، بهویژه استخوانها تولید میکند.
- روش انجام آزمایش: زمانی که دستگاه اشعه ایکس عکس می گیرد، دراز می کشید، می نشینید یا می ایستید. ممکن است از شما خواسته شود در چندین موقعیت حرکت کنید.
- مدت زمان: 10-15 دقیقه
- روش تصویربرداری: پرتو یونیزان
- موارد استفاده: برای تشخیص شکستگی استخوان، آرتروز، پوکی استخوان، عفونت ها، سرطان سینه، اجسام بلعیده شده و مشکلات دستگاه گوارش استفاده می شود.
سی تی اسکن (CT Scan)
سی تی اسکن، یا توموگرافی کامپیوتری، تکنیکی است که از ترکیب اشعه ایکس و کامپیوتر برای ایجاد تصاویر مقطعی و سهبعدی از بدن استفاده میکند. این تصاویر بسیار دقیق بوده و به تشخیص تومورها، خونریزیها، آسیبهای داخلی و دیگر ناهنجاریها کمک میکنند.
مطلب پیشنهادی: سی تی اسکن چیست و چگونه انجام می شود؟
سی تی اسکن و کاربرد آن
تصویربرداری با سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری (Computed Tomography) از تصاویر اشعه X گرفته شده از زوایای مختلف و استفاده از پردازش رایانهای برای ایجاد تصاویر و برشهای مقطعی از استخوانها، رگهای خونی و بافتهای نرم داخل بدن استفاده میکند.
این روش تصاویری با اطلاعات مفصل و دقیقتر نسبت به اشعه ایکس ایجاد میکند و برای آزمایش و بررسی افرادی که دچار صدمات داخلی ناشی از تصادفات یا انواع تروما هستند، بسیار مناسب است.
سی تی اسکن توانایی تصویربرداری از بخشهای مختلف بدن را فراهم میکند و برای تشخیص بیماریها یا صدمات به کار میرود، همچنین میتوان از آن برای برنامهریزی پزشکی، جراحی و یا درمان با پرتو استفاده نمود.
این روش به پزشک اجازه میدهد تا تصاویری از برشهای مقطعی از بدن شما را مشاهده کند که بافتهای ریه و یا قلب را به خوبی نشان میدهد.
سی تی اسکن چگونه انجام می شود؟
- سی تی اسکن از یک سری اشعه ایکس برای ایجاد مقاطع عرضی از داخل بدن از جمله استخوان ها، رگ های خونی و بافت های نرم استفاده می کند.
- روش انجام آزمایش: روی میزی دراز می کشید که به داخل اسکنر می رود، که شبیه یک دونات بزرگ است. لوله اشعه ایکس برای گرفتن عکس به دور شما می چرخد.
- مدت زمان: 10-15 دقیقه
- روش تصویربرداری: اشعه یونیزان
- موارد استفاده: برای تشخیص صدمات ناشی از تروما، شکستگی استخوان، تومورها و سرطان ها، بیماری عروقی، بیماری قلبی، عفونت ها و همچنین برای هدایت بیوپسی استفاده می شود.
سی تی اسکن با کنتراست چیست؟
سی تی اسکن یک فناوری تصویربرداری پزشکی است که از تصاویر اشعه X گرفته شده از زوایای مختلف استفاده میکند و با استفاده از پردازش رایانهای، تصاویر و برشهای مقطعی از استخوانها، بافتها و حتی رگهای خونی داخل بدن ایجاد میکند. این تصاویر عموماً به رنگ مشکی و خاکستری هستند که در برخی مواقع ممکن است متخصصان در تفسیر آنها دچار مشکل شوند.
رنگهای ایجادکننده کنتراست در سی تی اسکن، معمولاً شامل مواد حاجبی مانند ید و باریم است که به صورت خوراکی یا با تزریق وارد بدن میشوند. این مواد باعث افزایش کنتراست و وضوح تصاویر نهایی میشوند و به افزایش دقت در تشخیص بیماریها کمک میکنند، اما باید توجه داشت که استفاده از آنها ممکن است با خطراتی همراه باشد، مانند حساسیت به این مواد و یا اثرات جانبی برای برخی از افراد.
مطلب پیشنهادی: پرتو درمانی چیست؟
سی تی اسکن با کنتراست، تصاویر بهتری از انواع مختلفی از بیماریها و صدمات را فراهم میکند. برخی از مواردی که از این روش برای تشخیص استفاده میشوند عبارتند از:
- التهاب حاد آپاندیس
- تشخیص مراحل مختلف سرطان
- دیورتیکولیت
- بیماری التهاب روده
- التهاب پانکراس
- آمبولی ریه
علاوه بر این، سی تی اسکن معمولی نیز برای تشخیص سایر بیماریها و صدمات مورد استفاده قرار میگیرد، از جمله:
- سکته حاد
- بیماریهای ریه
- تورم بافتی یا آسیب دست و پا
- سنگ کلیه
- آسیب به ستون فقرات
سی تی اسکن، به عنوان یک ابزار پرکاربرد در پزشکی، کاربردهای متعددی دارد و برای تشخیص بیماریها و بررسی آسیبها بسیار موثر است. این فناوری به پزشکان امکان میدهد که به راحتی برخی از کارهای مشکل پزشکی را انجام دهند، از جمله تشخیص عفوتها، ناهنجاریهای عضلانی، شکستگیهای استخوان و شناسایی محل تودهها و تومورها از جمله سرطان.
مطلب پیشنهادی: انواع سی تی اسکن همراه با جزئیات کاربرد هریک
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
MRI از میدانهای مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از اندامها و بافتهای نرم بدن استفاده میکند. این روش برای بررسی مغز، نخاع، مفاصل، و بافتهای نرم مانند عضلات و رباطها بسیار مفید است. MRI به خصوص در تشخیص مشکلات سیستم عصبی مرکزی و اختلالات مفصلی کاربرد دارد.
اهمیت و کاربرد ام آر آی (MRI)
استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI، یک ابزار پرکاربرد و چندمنظوره است که برای تشخیص و پایش وضعیت گستردهای از مشکلات و بیماریها مورد استفاده قرار میگیرد. این تکنولوژی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در تشخیص موارد زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
- آسیبهای مغزی و نخاعی
معمولاً برای تشخیص آسیبهای مغزی و نخاعی مانند ضربان مغزی، فشردهسازی نخاع و بیماری مولتیپل اسکلروزیس مورد استفاده قرار میگیرد.
- سرطان
اسکن MRI برای تشخیص و پایش انواع مختلف سرطانها از جمله سرطان سینه، سرطان پروستات و سرطان کبد بسیار موثر است.
- بیماریهای قلبی و عروقی
این تکنولوژی برای تشخیص و پایش بیماریهایی مانند آنوریسم آئورت و آمبولی ریه که مرتبط با قلب و عروق هستند، بکار میرود.
- مشکلات مفصل و استخوانی
در تشخیص مشکلات مفصلی و استخوانی مانند التهاب مفاصل، پارگی رباطها و شکستگیها مفید باشد.
- مشکلات مربوط به شکم و لگن
این تکنولوژی میتواند در تشخیص بیماریهای مرتبط با شکم و لگن مانند بیماری کبد، بیماری کلیوی و اختلالات دستگاه تناسلی کمک کند.
با توجه به دقت و وضوح بالای تصاویر تولید شده، MRI به عنوان یکی از ابزارهای اساسی و مؤثر در تشخیص و پایش بیماریها در حالتهای مختلف مورد توجه قرار میگیرد.
ام آر آی چگونه انجام می شود؟
- MRI از میدان های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام ها و بافت های بدن استفاده می کند.
- روش انجام آزمایش: روی یک میز دراز می کشید که به داخل دستگاه ام آر آی که عمیق تر و باریک تر از سی تی اسکنر است، می رود. آهنرباهای امآرآی صداهای بلند یا کوبنده ایجاد می کنند.
- مدت زمان: 45 دقیقه – 1 ساعت
- روش تصویربرداری: امواج مغناطیسی
- موارد استفاده: برای تشخیص آنوریسم، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، اختلالات نخاعی، تومورها، مشکلات عروق خونی، آسیب های مفصلی یا تاندون
سونوگرافی (Ultrasound)
سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر از داخل بدن استفاده میکند. این روش بدون اشعه بوده و برای تصویربرداری از اندامهای داخلی، بررسی حاملگی، و تشخیص مشکلات قلبی، عروقی و شکمی مناسب است. سونوگرافی یکی از روشهای ایمن و غیرتهاجمی در تصویربرداری پزشکی است.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟ انواع، نحوه انجام و آمادگی
سونوگرافی یا اولتراسونوگرافی چیست؟
سونوگرافی یک روش تشخیصی پزشکی است که از امواج فراصوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر از داخل بدن استفاده میکند. این امواج فراصوتی به اعضا و بافتهای داخلی بدن فرستاده میشوند و تصاویر با وضوح و دقت بالا از محل تحت بررسی ایجاد میکنند. سونوگرافی یکی از روشهای تشخیصی اساسی در زمینههای زنانه و مامایی است.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی لگن چیست؟ دلایل، آمادگی و نحوه انجام
هدف اصلی سونوگرافی، تشخیص و تصویربرداری از داخل بدن است به منظور شناسایی بیماریها و نقصهای محتمل در اعضا و بافتهای بدنی از جمله رحم، تخمدان، پستان، کبد، ریه و سایر اعضا است. علاوه بر این، سونوگرافی برای اندازهگیری جریان خون، شناسایی مناطق التهابی و بررسی جنین در دوران بارداری نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی عمومی چیست؟ کاربردها، مزایا و معایب
این روش امن بوده و معمولاً برای مادران باردار به منظور بررسی جنین به کار میرود. با توجه به اینکه روشهای دیگر مانند رادیوگرافی قادر به تهیه تصاویر دقیق از اعضا و بافتهای نرم داخلی بدن نیستند و همچنین ممکن است برای سلامتی مادر و جنین خطراتی داشته باشند، سونوگرافی به عنوان یک روش انتخابی مطمئن و موثر در بررسی بارداریها مورد استفاده قرار میگیرد.
سونوگرافی چگونه انجام می شود؟
- سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویری از اندام ها و ساختارهای درون بدن استفاده می کند.
- روش انجام آزمایش: توسط یک تکنسین ژل روی بدن شما مالیده می شود، سپس یک حسگر (ردیاب) کوچک را روی ناحیه ای که ژل مالیده شده است فشار می دهد و آن را حرکت می دهد تا از داخل بدن شما عکس بگیرید.
- مدت زمان: 30 دقیقه – 1 ساعت
- روش تصویربرداری: صوتی
- موارد استفاده: برای تشخیص بیماری کیسه صفرا، تودههای سینه، دستگاه تناسلی، پروستات؛ نظارت بر بارداری و غیره استفاده می شود.
پزشکی هستهای (Nuclear Medicine)
پزشکی هستهای از مواد رادیواکتیو برای تصویربرداری و درمان استفاده میکند. در این روش، مواد رادیواکتیو به داخل بدن تزریق میشوند و سپس با استفاده از یک دوربین خاص، تصاویر از داخل بدن گرفته میشود. این تکنیک برای تشخیص سرطان، بیماریهای قلبی و دیگر اختلالات عملکردی ارگانها مفید است.
ماموگرافی (Mammography)
ماموگرافی یک نوع خاص از تصویربرداری اشعه ایکس است که برای بررسی بافتهای پستان استفاده میشود. این روش به ویژه در تشخیص زودهنگام سرطان پستان مفید است. ماموگرافی میتواند تومورهای کوچک و دیگر ناهنجاریهای پستان را شناسایی کند.
مطلب پیشنهادی: ماموگرافی چیست؟ انواع، روش انجام و آمادگی های لازم
آنژیوگرافی (Angiography)
آنژیوگرافی تکنیکی است که از اشعه ایکس و مواد حاجب برای بررسی عروق خونی استفاده میکند. این روش به تشخیص و درمان مشکلات عروقی مانند تنگی، انسداد و آنوریسم کمک میکند. آنژیوگرافی اغلب برای بررسی عروق قلب و مغز به کار میرود.
فلوروسکوپی (Fluoroscopy)
فلوروسکوپی از یک منبع اشعه ایکس پیوسته برای مشاهده تصاویر زنده از داخل بدن استفاده میکند. این تکنیک اغلب در فرایندهای تشخیصی و درمانی مانند قرار دادن کاتترها، بررسی حرکتهای داخلی دستگاه گوارش و مشاهده عملکرد مفاصل به کار میرود.
تصویربرداری پت اسکن (PET)
توموگرافی تابش پوزیترون یا PET یکی از روشهای تصویربرداری مولکولی است که برای تشخیص و راهنمایی درمان در موارد مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. این روش، اغلب همراه با تصویربرداری سی تی یا PET/CT، برای تشخیص سرطان و بیماریهای مغزی، قلبی و سایر بیماریها از جمله بیماریهای نهفته به کار میرود. با استفاده از PET، تغییرات در داخل بدن بیمار تشخیص داده میشود و این باعث بهبود تشخیص و درمان میشود. این روش تصویربرداری از جمله موثرترین روشهای پزشکی هستهای است و میتواند ضایعات خوشخیم را از ضایعات بدخیم تمایز دهد. از سال ۱۹۷۰، استفاده از تصویربرداری PET رو به افزایش بوده و درمانهای مبتنی بر آن به صورت گستردهای انجام میشود.
از جمله روشهای تصویربرداری مولکولی که برای تشخیص یا راهنمایی درمان در موارد مختلف بکار میرود، توموگرافی تابش پوزیترون یا به اختصار PET نام دارد، که اغلب همراه با تصویربرداری سی تی یا PET/CT مورد استفاده قرار میگیرد. اگر فردی مبتلا به سرطان یا مشکوک به آن باشد، با کمک تصویربرداری PET، متخصص پزشکی هستهای به تغییراتی که در داخل بدن بیمار رخ داده است، پی میبرد. در پزشکی هستهای،
تصویربرداری مولکولی پس از تزریق مواد رادیواکتیو به بدن بیمار صورت میگیرد. از جمله روشهای تصویربرداری مولکولی که برای تشخیص یا راهنمایی درمان در موارد مختلف بکار میرود، توموگرافی تابش پوزیترون یا به اختصار PET نام دارد که اغلب همراه با تصویربرداری سی تی یا PET/CT مورد استفاده قرار میگیرد. تصویربرداری PET یک وسیله تشخیصی قوی است که منجر به افزایش دانش ما در مورد علل نهفته بیماری و بهبود تشخیص و درمان در بسیاری از بیماریها میشود. این نوع تصویربرداری از موثرترین روشهای پزشکی هستهای برای تشخیص سرطان، بیماریهای مغز، قلب و سایر بیماریها است و از نیاز به جراحی برای انجام بیوپسی جلوگیری میکند؛ زیرا با استفاده از این تصویربرداری میتوان ضایعات خوش خیم را از ضایعات بدخیم تشخیص داد.
اسکن PET چگونه انجام می شود؟
- اسکن TPET از داروهای رادیواکتیو (به نام ردیاب) و یک دستگاه اسکن برای نشان دادن نحوه عملکرد بافت ها و اندام ها استفاده می کند.
- روش انجام آزمایش: شما رادیو ردیاب را قورت می دهید یا تزریق می کنید. سپس وارد یک اسکنر PET (که شبیه یک اسکنر سی تی اسکن است) می شوید که تابش منتشر شده توسط رادیو ردیاب را دریافت می کند.
- مدت زمان: 1.5 – 2 ساعت
- روش تصویربرداری: رادیو ردیاب
- موارد استفاده: برای تشخیص سرطان، بیماری های قلبی، عروق کرونر، آلزایمر، تشنج، صرع و پارکینسون.
نتیجه گیری
تصویربرداری پزشکی بخش جداییناپذیر از تشخیص و درمان بیماریها است. هر یک از تکنیکهای تصویربرداری ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند که بسته به نیاز بیمار و تشخیص پزشک انتخاب میشوند. با درک انواع مختلف تصویربرداری پزشکی، بیماران و پزشکان میتوانند تصمیمات بهتری برای مدیریت سلامت و درمان بگیرند.