انواع سی تی اسکن همراه با جزئیات کاربرد هریک

مقدمه: سی‌تی اسکن، آزمایشی است که از اشعه ایکس و یک سیستم کامپیوتری برای ایجاد تصاویر دقیق از داخل بدن انسان استفاده می کند. این آزمایش از زوایای مختلف بدن عکس می گیرد و سیستم کامپیوتری آن ها را کنار هم قرار می دهد تا یک تصویر سه بعدی (3D) ایجاد کند. CT (یا CAT) مخفف توموگرافی کامپیوتری (یا توموگرافی کامپیوتری محوری) است. سی تی اسکن، معمولاً در بخش رادیولوژی و به صورت سرپایی انجام می شود. یک رادیوگرافیست (فردی که دستگاه اسکنر را راه اندازی می کند) این اسکن را انجام می دهد. بسته به این که کدام قسمت از بدن تحت اسکن قرار می گیرد، کل زمان انجام آزمایش ممکن است تا یک ساعت و نیم طول بکشد. ممکن است یک آزمایش سی‌تی اسکن همراه با آزمایش دیگری مانند (PET-CT scan) انجام شود. یا ممکن است بسته به اطلاعاتی که پزشک از وضعیت بیمار می خواهد بداند، نوع دیگری از سی‌تی اسکن انجام شود. به عنوان مثال، سی تی یوروگرام، که نوع دیگری از سی تی اسکن است و سیستم ادراری را اسکن می کند. در این مطلب می خواهیم انوان سی تی اسکن را با جزئیات کامل توضیح دهیم.

سی تی اسکن چیست؟

سی تی اسکن‌ها، که به نام توموگرافی کامپیوتری نیز شناخته می‌شوند، ابزار تشخیصی مهمی در پزشکی مدرن هستند. آن‌ها تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی بدن فراهم می‌کنند و به حرفه‌ای‌های بهداشت و درمان کمک می‌کنند تا شرایط مختلف را تشخیص و پیگیری کنند. این مقاله به بررسی سی تی اسکن، انواع مختلف آن و کاربردهای ویژه هر یک می‌پردازد.

سی تی اسکن درواقع با استفاده از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتر تصاویر مقطعی از بدن ایجاد می‌کند. برخلاف اشعه ایکس معمولی که تصویر مسطح تولید می‌کند، سی تی اسکن تصاویر سه‌بعدی دقیقی ایجاد می‌کند. این امکان را به پزشکان می‌دهد تا استخوان‌ها، اندام‌ها و بافت‌های دیگر را با وضوح بیشتری ببینند.

مطلب پیشنهادی: سی تی اسکن چیست؟

سی تی اسکن چگونه انجام می شود؟

در طول سی تی اسکن، بیمار روی تختی می‌خوابد که به داخل دستگاه بزرگی به شکل دایره می‌رود. دستگاه به دور بیمار می‌چرخد و از زوایای مختلف اشعه ایکس را از بدن عبور می‌دهد. این اشعه‌ها توسط حسگرها شناسایی شده و توسط کامپیوتر پردازش می‌شوند تا تصاویر دقیقی ایجاد شود.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟

چرا به سی تی اسکن نیاز داریم؟

شما ممکن است یک سی‌تی اسکن داشته باشید برای:

• تشخیص طیف وسیعی از بیماری ها از جمله سرطان
• کمک به تعیین محل سرطان، میزان نزدیکی آن به اندام های مجاور و وسعت آن – این می‌تواند به پزشکان کمک کند تا تصمیم بگیرند که آیا به آزمایش های بیشتری نیاز دارید یا خیر و این که چه درمانی برای شما مناسب است.
• بررسی میزان تاثیر درمان
• به عنوان بخشی از پیگیری های شما پس از درمان

مطلب پیشنهادی: ماموگرافی چیست؟

انواع سی تی اسکن

سی تی اسکن‌ها می‌توانند بر اساس منطقه‌ای از بدن که مورد بررسی قرار می‌گیرد و فناوری خاص استفاده شده دسته‌بندی شوند. در اینجا برخی از انواع رایج آورده شده است:

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی زنان

1. سی تی اسکن سر

سی تی اسکن سر برای تشخیص ناهنجاری‌های مغز مانند تومورها، خونریزی و ناهنجاری‌های ساختاری استفاده می‌شود. اغلب برای بیمارانی که آسیب سر دیده‌اند یا علائمی مانند سردرد شدید یا تشنج دارند، انجام می‌شود. برای برخی از اسکن های مغز، ممکن است قبل از انجام آن ماده‌ی حاجب تزریق شود. این کار به منظور واضح تر کردن اسکن است.

2. سی تی اسکن قفسه سینه

ممکن است در حین اسکن، ماده‌ی حاجب تزریق شود. این کار به نمایش بافت های نزدیک به ناحیه حاوی سرطان کمک می کند. به عنوان مثال، زمانی که پزشک می خواهد بداند که آیا سرطان بر روی عروق خونی تأثیر داشته است یا خیر. همچنین ممکن است در این که آیا سرطان را می‌‌توان با جراحی برداشت یا خیر، کمک کننده باشد.

سی تی اسکن قفسه سینه تصاویر دقیقی از ریه‌ها، قلب و عروق خونی فراهم می‌کند. این برای تشخیص شرایطی مانند آمبولی ریوی، سرطان ریه و عفونت‌ها مفید است.

3. سی تی اسکن شکم و لگن

این نوع سی تی اسکن بر روی شکم و ناحیه لگن تمرکز دارد. به تشخیص مشکلاتی در اندام‌هایی مانند کبد، کلیه‌ها، مثانه و اندام‌های تولید مثل کمک می‌کند. اغلب برای بررسی درد شکمی و تشخیص شرایطی مانند آپاندیسیت، سنگ کلیه و سرطان‌ها استفاده می‌شود. لگن، فضای پایینی بدن در ناحیه‌ی بین استخوان های کمر است. این شامل اندام های لگنی از جمله مثانه، روده تحتانی و اندام های تناسلی است. اگر سی‌تی اسکن از لگن انجام می دهید، ممکن است نیاز داشته باشید که:

• برای مدتی قبل از اسکن، خوردن یا نوشیدن را متوقف کنید
• یک ماده‌ی حاجب تزریق کنید.

گاهی اوقات، برای انجام اسکن رکتوم، نیاز به تنقیه‌ی مایع حاجب است. این مایع در عکس اشعه ایکس قابل مشاهده است و باعث می شود که طرح کلی روده، در اسکن بهتر نمایان شود. این ممکن است شما را دچار یبوست کند. اولین اجابت مزاج، سفید رنگ خواهد بود، اما هیچ عارضه جانبی دیگری وجود نخواهد داشت.

4. سی تی اسکن شکم (بخش داخلی بدن)

اگر قصد انجام سی ‌تی اسکن از شکم خود را دارید، ممکن است نیاز داشته باشید که:

• قبل از انجام اسکن، مقداری مایع حاجب بنوشید.
• در بخش اشعه ایکس، مقدار بیشتری از مایع حاجب یا آب بنوشید.
• پس از نیمه شب قبل از اسکن، خوردن یا آشامیدن را متوقف کنید. (این برای سی‌تی اسکن از داخل روده بزرگ است که به آن سی‌تی کولونوگرافی گفته می شود)

معمولاً ماده‌ی حاجب از طریق تزریق و همچنین به صورت نوشیدنی مصرف می شود، این کمک می کند تا دستگاه گوارش با وضوح بیشتری در اسکن قابل مشاهده باشد.

5. سی تی اسکن ستون فقرات

سی تی اسکن ستون فقرات تصاویر دقیقی از ستون فقرات و بافت‌های اطراف آن ارائه می‌دهد. برای تشخیص آسیب‌های ستون فقرات، دیسک‌های هرنی و تنگی ستون فقرات مفید است.

6. سی تی اسکن قلب

سی تی اسکن قلب، که به عنوان آنژیوگرافی سی تی قلب نیز شناخته می‌شود، برای مشاهده آناتومی قلب و عروق خونی استفاده می‌شود. این به تشخیص بیماری عروق کرونر و شرایط قلبی دیگر کمک می‌کند.

7. سی تی کولونوگرافی

ممکن است یک اسکن بسیار دقیق از روده به نام سی تی کولونوگرافی (یا کولونوسکوپی مجازی) داشته باشید.

برای انجام این آزمایش، به یک روده خالی نیاز است. شما نیاز به ملین‌های قوی خواهید داشت و حدود 2 روز قبل از آزمایش باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کنید. همچنین ممکن است نیاز به نوشیدن یک مایع خاص به نام گاستروگرافین داشته باشید. این یک نوع رنگ است اما مانند یک ملین عمل می کند. پزشک یا پرستار شما را در این مورد مطلع خواهند کرد.

همچنین ممکن است نیاز باشد که از دارویی برای کند کردن حرکت طبیعی روده استفاده کنید. این حرکت (که پریستالسیس نامیده می شود) می تواند اسکن را تغییر داده و خواندن آن را دشوارتر کند.

انواع پیشرفته سی تی اسکن

1. آنژیوگرافی سی تی

آنژیوگرافی سی تی نوع خاصی از سی تی اسکن است که برای مشاهده عروق خونی استفاده می‌شود. این شامل تزریق ماده حاجب است تا عروق به وضوح بیشتری دیده شوند و انسدادها، آنوریسم‌ها و مشکلات عروقی دیگر بهتر تشخیص داده شوند.

2. سی تی اسکن با دوز پایین

سی تی اسکن با دوز پایین از میزان کمتری از اشعه استفاده می‌کند. این نوع اغلب برای غربالگری سرطان ریه در افراد پرخطر مانند سیگاری‌های طولانی مدت استفاده می‌شود تا خطر اشعه را کاهش دهد.

3. سی تی اسکن با انرژی دوگانه

سی تی اسکن با انرژی دوگانه از دو سطح مختلف انرژی اشعه ایکس استفاده می‌کند تا اطلاعات بیشتری در مورد بافت‌های مورد بررسی به دست آورد. این نوع تشخیص بافت‌ها را بهبود می‌بخشد و تفاوت بین مواد مانند کلسیم و ید را بهتر مشخص می‌کند.

آمادگی لازم قبل از سی تی اسکن

برخی از سی تی اسکن ها از قبل نیاز به آماده سازی خاصی دارند. برای بیشتر اسکن ها، یک نوشیدنی یا تزریق یک ماده‌ی حاجب یا هر دو، مورد استفاده قرار می گیرد. این یک رنگ است که بافت های بدن را با وضوح بیشتری در اسکن نشان می دهد. تزریق از طریق یک لوله نازک کوچک (کانولا ) در بازوی بیمار انجام می شود. کانولا تا بعد از اسکن در جای خود باقی می ماند. آن به این دلیل است که در صورت بروز هرگونه مشکلی، مانند واکنش آلرژیک پس از تزریق، امکان اقدامی وجود داشته باشد.

آمادگی برای سی تی اسکن می‌تواند بسته به نوع و منطقه مورد بررسی متفاوت باشد. به طور کلی، ممکن است از بیماران خواسته شود که چند ساعت قبل از اسکن از خوردن یا نوشیدن خودداری کنند. برای اسکن‌هایی که نیاز به ماده حاجب دارند، بیماران باید پزشک خود را در مورد هرگونه آلرژی یا مشکلات کلیوی مطلع کنند. در طول فرآیند سی تی اسکن، بیماران باید بی‌حرکت بمانند تا تصاویر واضحی به دست آید. اسکن معمولاً بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد، بسته به پیچیدگی بررسی.

وقتی برای اسکن وارد می شوید معمولاً یک چک لیست یا پرسشنامه را با رادیوگرافیست پر می‌کنید. آن ها همچنین در مورد آن چه که در طول سی تی اسکن با آن روبرو می شوید به شما توضیحاتی را می دهند. وقتی تصمیم به انجام اسکن بگیرید، معمولاً یک لباس بیمارستانی به شما داده می شود تا آن را بپوشید و سپس می توانید منتظر اسکن خود باشید.

مطلب پیشنهادی: متخصص رادیولوژی یا رادیولوژیست کیست؟

قبل از انجام اسکن، جواهرات و سایر اشیاء فلزی، سینه بند، گیره های مو را از اطراف ناحیه‌ی مورد اسکن بردارید. فلز در تولید تصاویر توسط اسکنر تداخل ایجاد می کند.
وقتی زمان اسکن فرا می رسد، رادیوگرافیست یا دستیار، شما را به اتاق اسکن می برد.

در اتاق سی‌تی اسکن یک دستگاه سی تی اسکن بزرگ و به شکل دونات وجود دارد. ممکن است با استفاده از کانولا، مایع حاجب تزریق شود. شما ممکن است:

• برای یک یا دو دقیقه احساس گرما و داغ شدن کنید.
• طعم فلز در دهان خود احساس کنید.
• احساس کنید در حال دفع ادرار هستید، اما این طور نیست – این احساس رایج است و به سرعت از بین می رود.

اگر در مورد انجام اسکن مضطرب هستید، به رادیوگرافیست اطلاع دهید.

مطلب پیشنهادی: تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟

انجام سی تی اسکن

معمولاً روی میز دستگاه به پشت دراز می کشید. هنگامی که در موقعیت مناسب قرار گرفتید، رادیوگرافیست اتاق را ترک می کند. وی می توانند از طریق یک پنجره در اتاق کنترل، یا صفحه نمایش روی یک مانیتور، شما را ببیند. شما می توانید از طریق اینترکام با یکدیگر صحبت کنید.

میز دستگاه به آرامی حرکت کرده و داخل اسکنر می شود، دستگاه عکس های لازم را از شما گرفته و سپس از آن خارج می شود.

اسکن بدون درد است، اما ممکن است ناراحت کننده باشد زیرا باید بی‌حرکت بمانید. اگر احساس گرفتگی عضلات کردید و نیاز به حرکت داشتید، به رادیوگرافیست اطلاع دهید.

مطلب پیشنهادی: اهمیت رادیولوژی در پزشکی و سلامت چیست؟

در طول سی‌تی اسکن

از اسکنر صدای غژغژ خواهید شنید.
ممکن است رادیوگرافیست از شما بخواهد که گاهی نفس خود را حبس کنید.
اسکن معمولا بین 20 تا 30 دقیقه طول می کشد.
وقتی اسکن تمام شد، رادیوگرافیست به اتاق بازمی‌گردد و میز دستگاه را پایین می آورد تا شما بتوانید بلند شوید.

مطلب پیشنهادی: رادیولوژی چیست؟

بعد از سی تی اسکن

در صورت تزریق مایع حاجب، حدود 15 تا 30 دقیقه باید در بخش بمانید. این برای آن است که در صورت احساس ناخوشایند، که نادر است، مراقبت های لازم برای شما انجام شود.

قبل از رفتن به خانه، رادیوگرافیست کانولا را از بازوی شما خارج می کند.

پس از سی‌تی اسکن، شما می توانید به سرعت به زندگی عادی خود برگردید. می توانید به طور عادی غذا بخورید و بنوشید.

دریافت نتایج سی تی اسکن

شما در عرض 1 یا 2 هفته نتایج خود را دریافت خواهید کرد.

انتظار برای نتایج می تواند اضطراب آور باشد. از پزشک یا پرستار خود بپرسید که چه مدت طول می کشد تا آن را دریافت کنید. اگر پس از چند هفته خبری از نتایج نشد با پزشکی که آزمایش را تجویز نموده است تماس بگیرید.

خطرات احتمالی در سی تی اسکن

در حالی که سی تی اسکن‌ها به طور کلی ایمن هستند، اما شامل مواجهه با اشعه یونیزان می‌شوند. خطر حداقلی است اما باید مد نظر قرار گیرد، به ویژه در بیمارانی که نیاز به اسکن‌های متعدد دارند. زنان باردار باید پزشک خود را مطلع کنند، زیرا اشعه می‌تواند به جنین در حال رشد آسیب برساند.

برای اکثر افراد، سی تی اسکن یک آزمایش بی خطر است اما مانند همه‌ی آزمایش های پزشکی ممکن است عوارض و خطراتی داشته باشد. پزشک و رادیوگرافیست اطمینان حاصل می کنند که فواید انجام این آزمایش بیشتر از خطرات آن باشد.

مطلب پیشنهادی: میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی

برخی از خطرات احتمالی عبارتند از:

• یک واکنش آلرژیک

برخی از افراد، به ندرت، به مایع حاجب واکنش آلرژیک نشان می‌دهند. این واکنش معمولاً با ضعف، تعریق و مشکل در تنفس شروع می شود. رادیوگرافییست قبل از مصرف مایع حاجب از شما می پرسد که آیا آلرژی دارید یا خیر. اگر پس از مصرف آن احساس ناخوشایندی کردید، فوراً به وی اطلاع دهید.

مطلب پیشنهادی: رادیولوژی تشخیصی، مداخله ای و درمانی

• کبودی و تورم

ممکن است در اطراف ناحیه ای که سوزن را برای کانولا وارد کرده اند، یک کبودی کوچک ایجاد شود.
این خطر وجود دارد که مایع حاجب به بیرون از سیاهرگ نشت کند و باعث تورم و درد در دست یا بازوی شما شود، اما این موردی نادر است.

مطلب پیشنهادی: پرتو درمانی چیست؟

• مشکلات کلیوی

خطر کمی وجود دارد که مایع حاجب بر کلیه های شما تأثیر بگذارد. رادیوگرافیست، نتایج آخرین آزمایش خون شما را قبل از اسکن بررسی می کند تا مطمئن شود که کلیه های شما به خوبی کار می کنند. اگر مشکلات کلیوی دارید، ممکن است بتوانید اسکن را بدون ماده حاجب انجام دهید.

• تشعشع

قرار گرفتن در معرض اشعه در طول سی تی اسکن می تواند خطر ابتلا به سرطان را در آینده افزایش دهد. اگر این موضوع شما را نگران می کند با پزشک خود مشورت کنید.

بارداری

زنان باردار فقط باید در مواقع اورژانسی سی تی اسکن انجام دهند. اگر باردار هستید یا فکر می کنید که ممکن است باردار باشید، قبل از انجام اسکن، در اسرع وقت با مرکز تماس بگیرید.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی عمومی چیست؟

نتیجه‌گیری
سی تی اسکن‌ها ابزارهای ارزشمندی در تشخیص پزشکی هستند که تصاویر دقیقی ارائه می‌دهند و به تشخیص و درمان دقیق شرایط مختلف کمک می‌کنند. درک انواع سی تی اسکن و کاربردهای خاص آن‌ها می‌تواند به بیماران و پزشکان در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه درباره استفاده از آن‌ها کمک کند.