میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی

مقدمه: آزمایش های تصویربرداری به تشخیص بیماری ها کمک می‌کنند. به طور مثال از اسکن با اشعه ایکس برای ارزیابی شکستگی های استخوان یا از سی تی اسکن برای تصویربرداری از اندام های داخلی استفاده می شود. این آزمایش‌ها اطلاعات ارزشمندی را ارائه می دهند که به پزشکان کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه ای در مورد مراقبت از بیمار بگیرند. شما ممکن است در مورد ارتباط بین آزمایش های تصویربرداری پزشکی و پرتو شنیده باشید و طبیعی است که سوالاتی در مورد میزان پرتو در سی تی اسکن یا اشعه ایکس داشته باشید. ما انواع پرتو و آزمایش های تصویربرداری و همچنین میزان پرتو دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی را در ادامه ارائه خواهیم داد.

آیا پرتو موجود در آزمایش‌های تصویربرداری خطرناک است؟

در دوزهای زیاد، پرتو می تواند باعث آسیب جدی به بافت بدن شده و خطر ابتلا به سرطان را در فرد افزایش دهد. دوزهای پایین پرتوی مورد استفاده در آزمایش‌های تصویربرداری ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کمی افزایش دهد، اما اهمیت دادن به این خطر بسیار مهم است. در اینجا به برخی از سوالات رایج‌ مردم در مورد خطرات پرتوی مرتبط با آزمایش‌های تصویربرداری پاسخ داده شده است.

کدام آزمایش های تصویربرداری پزشکی از پرتو استفاده می کنند

هر آزمایش تصویربرداری دارای نقاط قوت، محدودیت ها و کاربردهای مناسب است. پزشکان با دقت، مناسب ترین آزمایش را برای هر فرد تجویز می کنند. آزمایش های تصویربرداری زیر از پرتو استفاده می کنند:

• اشعه ایکس: اشعه ایکس از مقدار کمی پرتو یونیزان برای ایجاد تصاویری از استخوان ها، دندان ها و اندام های خاص بدن استفاده می کند. از آن ها برای تشخیص بیماری هایی مانند شکستگی، عفونت و بیماری های ریوی استفاده می شود. ماموگرافی نمونه ای از روش اشعه ایکس است. ماموگرافی از یک سیستم اشعه ایکس برای دیدن داخل سینه ها استفاده می کند.
• سی تی اسکن (CT): سی تی اسکن، تصاویر مقطعی دقیقی از بدن ارائه می دهد. آن از اشعه ایکس و فناوری پیشرفته کامپیوتری برای ایجاد تصاویر واضح از ساختارهای داخلی بدن استفاده می کند. سی تی اسکن، اغلب برای تشخیص بیماری هایی مانند سرطان، عفونت و آسیب های ناشی از تروما استفاده می شود. در رابطه با سی تی اسکن بیشتر بخوانید.
• ام آر آی (MRI): اسکن های MRI از آهن‌رباها و امواج رادیویی قدرتمند برای تولید تصاویر دقیق از بدن استفاده می کنند. آن ها به تجسم بافت های نرم مانند مغز و ماهیچه ها کمک می کنند. اسکن های ام آر آی شامل پرتو یونیزان نمی شوند و آن ها را به گزینه ای امن تر برای افرادی مانند زنان باردار و کودکان تبدیل می کند.
• اسکن های پزشکی هسته ای: اسکن های هسته ای شامل استفاده از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو معروف به رادیوداروها برای تجسم تغییرات عملکردی در بدن هستند. اسکن پزشکی هسته ای می تواند به تشخیص بیماری هایی مانند سرطان، بیماری قلبی و اختلالات استخوانی کمک کند.
• سونوگرافی: سونوگرافی از انواع روش‌های غیرتهاجمی است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کند.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟ انواع، نحوه انجام و آمادگی اولتراسوند

انواع پرتوها

پرتو، انرژی است که به صورت امواج یا ذرات حرکت می کند و می تواند از منابع مختلف به دست آید. دو نوع اصلی از پرتوهای مربوط به آزمایشات تصویربرداری پزشکی، پرتوهای یونیزان (یونیزه کننده) و غیریونیزان (غیریونیزه کننده) هستند.

پرتو یونیزان

پرتو یونیزان از امواج پرانرژی استفاده می کند تا الکترون هایی که به سختی به اتم ها چسبیده اند را از از آن ها جدا کند. هنگامی که الکترون ها از بین می روند، اتم یا مولکول دارای بار الکتریکی می شود که به آن یون می‌گویند. این فرآیند به طور بالقوه می تواند باعث آسیب به بافت های زنده شود.

پرتو یونیزان به طور معمول در آزمایش های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن و اسکن پزشکی هسته ای مورد استفاده قرار می گیرد. خطرات مرتبط با پرتو یونیزان معمولاً کم است و در آزمایش های تصویربرداری پزشکی به دقت تنظیم می شود تا ایمنی بیمار تضمین شود.

پرتو غیر‌یونیزان

پرتو غیریونیزان از امواج با انرژی کمتر استفاده می کند و توانایی حذف الکترون هایی که به سختی به اتم ها چسبیده اند را ندارد. این نوع پرتو در آزمایش های تصویربرداری مانند اسکن MRI و سونوگرافی استفاده می شود. پرتو غیریونیزان، عموماً ایمن محسوب می شود، زیرا خطر آسیب سلولی مرتبط با پرتو یونیزان را ندارد.

پرتو پس زمینه

پرتو علاوه بر استفاده در آزمایش های تصویربرداری پزشکی، به طور طبیعی در محیط ما وجود دارد. سطوح قرار گرفتن در معرض پرتو طبیعی، بسته به موقعیت جغرافیایی، ارتفاع و انتخاب سبک زندگی متفاوت است.

بیشترین مقدار پرتو پس زمینه، از مواد معدنی موجود در زمین، خاک و آب به دست می آید. پرتو کیهانی نیز به پرتو پس زمینه کمک می کند.

پرتو در زندگی روزمره

پرتو یا تشعشع، بخشی طبیعی از محیط زندگی ماست و ما روزانه در معرض آن هستیم. در اینجا چند نمونه رایج از پرتوهای پس زمینه آورده شده است:

• پرتو کیهانی: پرتو کیهانی از فضای بیرونی نشأت می گیرد و شامل ذرات پر انرژی خورشید و ستارگان می شود. این نوع پرتو دائماً جو زمین را بمباران می کند.
• گاز رادون: رادون یک گاز رادیواکتیو طبیعی است که از تجزیه‌ی اورانیوم و رادیوم در خاک و سنگ ها به وجود می آید. این گاز می تواند از طریق شکاف های بنای ساختمان ها به داخل ساختمان نفوذ کند و در داخل منازل، به ویژه در مناطقی که تهویه‌ی مناسبی ندارد، تجمع یابد.
• پرتو زمینی: پرتو زمینی از مواد رادیواکتیو طبیعی موجود در پوسته‌ی زمین مانند اورانیوم، توریم و پتاسیم به وجود می آید.
• محصولات مصرفی: برخی از محصولات مانند آشکارسازهای دود، کاشی های سرامیکی و گرانیتی و برخی دستگاه های الکترونیکی حاوی مقادیر کمی مواد رادیواکتیو هستند و می توانند در پرتو پس‌زمینه نقش داشته باشند. با این حال، سطح پرتو این محصولات به طور کلی بسیار پایین است و خطر قابل توجهی برای سلامتی در نظر گرفته نمی شوند.

آزمایش تصویربرداری چه مقدار فرد را در معرض پرتو قرار می دهد؟

مقدار پرتو که ممکن است از یک آزمایش تصویربرداری دریافت کنید با دقت کنترل می شود. بخش های رادیولوژی از پروتکل های سختگیرانه ای برای اطمینان از ایمنی بیمار پیروی می کنند. این پروتکل ها شامل استفاده از کمترین دوز پرتو ممکن است که همچنان کیفیت تصویر مناسب را ارائه می دهد، استفاده از دستگاه های محافظ برای محافظت از نواحی حساس بدن و پیروی از دستورالعمل های تعیین شده برای ایمنی در برابر پرتو می باشد.

مطلب پیشنهادی: رادیولوژی چیست؟ اهمیت، انواع و کاربردها

برای در نظر گرفتن این دوزهای پرتو در چارچوب مناسب، میانگین دوز پرتو پس زمینه از منابع طبیعی در ایالات متحده حدود 3 mSv در سال تخمین زده می شود، اگرچه این میزان می تواند بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت باشد. در ادامه بیشتر در رابطه با قرار گرفتن در معرض پرتو بالقوه در آزمایش‌های تصویربرداری می پردازیم.

آیا سی تی اسکن از پرتو استفاده می کند؟

سی تی اسکن معمولاً شامل دوزهای پرتو بالاتری نسبت به سایر آزمایش های تصویربرداری است. قرارگرفتن در معرض پرتو می تواند بسته به نوع سی تی اسکن و بخشی از بدن که تصویربرداری می شود، بین 2 تا 10 میلی سیورتز (mSv) در هر دوز باشد. برخی از سی تی اسکن های پیچیده یا اسکن های مکرر ممکن است منجر به قرار گرفتن در معرض پرتو بیشتر شوند.

آیا اشعه ایکس از پرتو استفاده می کند؟

دوز پرتو اشعه ایکس بر اساس قسمت بدن متفاوت است. اشعه ایکس دست یا پا، شما را در معرض کمتر از 0.001 mSv در هر دوز قرار می دهد، در حالی که دریافت اشعه ایکس از روده بزرگ، شما را در معرض 6 mSv در هر اسکن قرار می دهد.

یک اسکن با استفاده از اشعه ایکس از روده‌ی بزرگ، فرد را در معرض حدود 8 mSv پرتو قرار می دهد که آن را از طبیعت و محیط تقریباً طی حدود 3 سال دریافت می کرده است.

آیا در ماموگرافی از پرتو استفاده می شود؟

دوز پرتو از ماموگرافی به طور معمول پایین است، به طور متوسط در حدود 0.4 mSv برای یک ماموگرافی استاندارد با دو نما از هر سینه است. با این حال، دوز پرتو می تواند بسته به نوع ماموگرافی (دیجیتال یا آنالوگ)، تراکم بافت پستان و تکنیک تصویربرداری مورد استفاده، متفاوت باشد.

مطلب پیشنهادی: ماموگرافی چیست؟ انواع، روش انجام و آمادگی های لازم

ماموگرافی یک زن را در معرض 0.4 mSv پرتو قرار می دهد، یا تقریباً مقداری که فرد انتظار دارد از قرار گرفتن در معرض پرتوی پس زمینه و طبیعی در طی مدت 7 هفته دریافت کند.

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی زنان

میزان قرار گرفتن در معرض پرتو در یک آزمایش تصویربرداری، بستگی به آزمایش تصویربرداری مورد استفاده و قسمتی از بدن دارد که در حال آزمایش است. برای مثال:

یک عکس رادیوگرافی قفسه سینه، بیمار را در معرض حدود 0.1 mSv پرتو قرار می دهد. این تقریباً همان مقدار پرتوی طبیعی است که افراد در طول حدود 10 روز در معرض آن قرار می گیرند.

مطلب پیشنهادی: تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی چیست؟

تست های تصویربرداری دیگر

برخی دیگر از تست های تصویربرداری پرتودهی بالاتری دارند، به عنوان مثال:

• سی تی اسکن شکم و لگن، فرد را در معرض حدود 10 mSv پرتو قرار می دهد.
• PET/CT شما را در معرض 25 mSv پرتو قرار می دهد. این برابر با حدود 8 سال قرار گرفتن در معرض پرتوی پس زمینه است.

به خاطر داشته باشید که این تخمین‌ها برای یک بزرگسال با سایز متوسط است. مطالعات نشان داده اند که میزان پرتوهای دریافتی شما می تواند بسیار متفاوت باشد.

آیا آزمایش های تصویربرداری ریسک ابتلا به سرطان دارند؟

خطر ابتلا به سرطان از آزمایش های تصویربرداری به طور کلی، کم در نظر گرفته می شود. با این حال، بیمارانی که آزمایش‌های تصویربرداری مکرر یا تکراری انجام می دهند باید نسبت به قرار گرفتن در معرض پرتو تجمعی در طول زمان آگاه باشند. به عنوان مثال، اگر چندین آزمایش تصویربرداری با پرتو یونیزان در طول زندگی خود دریافت کنید، ممکن است در مقایسه با عموم مردم، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان باشید.

پزشک معالج یا متخصصان شما می تواند اطلاعات و راهنمایی های شخصی را بر اساس وضعیت شما ارائه دهد. شما باید آزمایش های تصویربرداری قبلی خود را آرشیو نموده و پزشک معالج یا ارائه دهنده‌ی مراقبت های بهداشتی خود را از سوابق آن ها مطلع کنید تا بتوانند در هنگام تجویز و نیاز به آزمایش‌های تصویربرداری آینده، قرار گرفتن در معرض پرتو تجمعی شما را در نظر بگیرند.

مزایا و مضرات آزمایش‌های تصویربرداری

مانند هر روند پزشکی دیگری، آزمایش‌های تصویربرداری دارای مزایا و خطراتی هستند. آزمایش‌های تصویربرداری اطلاعات ارزشمندی را ارائه می‌دهند که به متخصصان کمک می‌کند تا تشخیص‌های دقیق، هدایت برنامه‌های درمانی و نظارت بر اثربخشی مداخلات را داشته باشند. آن ها همچنین می توانند با ارائه‌ی تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن، نیاز به روش های تهاجمی تر را کاهش دهند.

یکی از خطرات اصلی مرتبط با آزمایش‌های تصویربرداری، استفاده از پرتوهای یونیزان است. با این حال، خطرات به طور کلی کم در نظر گرفته می شوند، به ویژه با توجه به تکنیک های تصویربرداری مدرن که از دوزهای پایین پرتو استفاده می کنند. سایر خطرات ممکن است شامل واکنش های آلرژیک به مواد حاجب مورد استفاده در آزمایش های خاص، ناراحتی یا کلاستروفوبیا در طی برخی از روش ها و احتمال نتایج مثبت یا منفی کاذب باشد.

مطلب پیشنهادی: اهمیت رادیولوژی در پزشکی و سلامت چیست؟

تصویر برداری پزشکی در مراکز معتبر با دستگاه های پیشرفته

اگر به آزمایش تصویربرداری نیاز دارید، به متخصصان مراقبت های بهداشتی واجد شرایطی که از تجهیزات تصویربرداری مدرن و به خوبی نگهداری شده، استفاده می‌کنند مراجعه کنید. پزشکان متخصص تصویر برداری ایمنی بیمار را در اولویت قرار می‌دهند و از پروتکل‌های تعیین‌شده پیروی می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که دوزهای پرتو تا حد قابل قبولی پایین نگه داشته می‌شوند و در عین حال تصاویر تشخیصی دقیقی به دست می‌آیند.

هنگامی که با تکنسین های باتجربه کار می کنید، می‌توانید با دانستن اینکه آزمایش‌های تصویربرداری شما با رعایت ایمنی انجام می شود، خیالتان راحت باشد. با راهنمایی های پزشکی مناسب و استفاده مناسب از آزمایش های تصویربرداری، می توانید تصمیمات آگاهانه ای برای حفظ سلامت خود بگیرید.

یک فرد به طور متوسط در زندگی روزمره در معرض چه میزان پرتو است؟

ما دائماً از منابع مختلفی در معرض پرتوها قرار می گیریم، از جمله مواد رادیواکتیو در محیط، گاز رادون در خانه‌هایمان و پرتوهای کیهانی از فضا. این پرتوی پس زمینه نامیده می شود و در سراسر کشور متفاوت است.

یک آمریکایی به طور متوسط در طول یک سال در معرض حدود 3 mSv (میلی سیورت) پرتو از منابع طبیعی است. (میلی سیورت معیاری برای قرار گرفتن در معرض پرتو است.) اما قرار گرفتن در معرض پرتوی پس زمینه، در سراسر ایالات متحده و جهان متفاوت است.

بزرگترین منبع پرتوی پس زمینه (معمولاً حدود 2 mSv در سال) رادون است، یک گاز طبیعی که در خانه های ما یافت می شود. سطوح رادون از یک منطقه تا کشور دیگر بسیار متفاوت است.

مکان نیز نقش مهمی دارد زیرا جو زمین برخی از پرتوهای کیهانی را مسدود می کند. این بدان معناست که قرار گرفتن فرد در ارتفاع بالاتر، قرارگرفتن وی را در معرض پرتو افزایش می دهد. بنابراین، افرادی که در نواحی مرتفع مانند نیومکزیکو و کلرادو زندگی می کنند، در مقایسه با افرادی که نزدیک تر به سطح دریا زندگی می کنند، در معرض پرتوهای بیشتری در سال (حدود 1.5 mSv بیشتر) قرار دارند. و یک پرواز 10 ساعته خطوط هوایی، قرار گرفتن در معرض پرتوهای کیهانی را حدود 0.03 mSv افزایش می دهد.

نگرانی پرتوهای حاصل از آزمایش‌های تصویربرداری پزشکی

اگر در مورد پرتوهایی که ممکن است از سی تی اسکن، اسکن PET یا هر آزمایش تصویربرداری دیگری که از پرتو استفاده می کند، نگرانی داشته باشید، با پزشک معالج خود صحبت کنید. بپرسید که آیا انجام این آزمایش لازم است یا خیر و آیا این بهترین آزمایش برای استفاده در مورد شما است یا خیر. همچنین ممکن است بخواهید بدانید که شما و پزشک معالجتان چه چیزی می‌توانید از آن آزمایش درک کنید.

مطلب پیشنهادی: رادیولوژیست کیست؟

بهترین توصیه در این زمان این است که فقط آزمایش های تصویربرداری مورد نیاز را انجام دهید و سعی کنید قرار گرفتن در معرض تمام اشکال پرتو را محدود کنید. اگر نیاز به انجام آزمایشی دارید که شما را در معرض پرتو قرار می دهد، بپرسید که آیا راه هایی برای محافظت از قسمت هایی از بدن شما که تصویربرداری نمی شوند وجود دارد یا خیر. به عنوان مثال، پیش بند سربی می‌تواند برای محافظت از قسمت هایی از قفسه سینه یا شکم شما در برابر پرتوها استفاده شود، و یقه‌ی سربی (معروف به سپر تیروئید یا یقه‌ی تیروئید) نیز می تواند برای محافظت از غده‌ی تیروئید شما استفاده شود.

همچنین ممکن است بخواهید یک پرونده‌ برای پیگیری سوابق آزمایش های تصویربرداری خود و به اشتراک گذاری آن با پزشک معالج خود تشکیل داده و نگهداری کنید. این ممکن است به جلوگیری از انجام تصویربرداری های تکراری کمک کند.

به یاد داشته باشید که MRI و سونوگرافی شما را در معرض پرتو قرار نمی دهند.

پرتوی اضافی چقدر خطر ابتلا به سرطان را در افراد افزایش می دهد؟

قرار گرفتن در معرض پرتو به نوع آزمایش انجام شده، ناحیه‌ی بدن، اندازه‌ی بدن، سن، جنس و عوامل دیگر بستگی دارد.

متخصصان رادیواکتیو بر این باورند که اگر آزمایش‌های تصویربرداری خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند، احتمالاً افزایش خطر بسیار ناچیز خواهد بود. با این حال، دانستن این که قرار گرفتن در معرض پرتوهای ناشی از آزمایش های تصویربرداری چقدر ممکن است خطر ابتلا به سرطان را در افراد افزایش دهد، دشوار است. اکثر مطالعات در مورد پرتوها و خطر سرطان، افرادی را که در معرض دوزهای بسیار بالایی از پرتوها قرار دارند، مانند معدنچیان اورانیوم و بازماندگان بمب اتمی را مورد بررسی قرار داده اند. محاسبه‌ی خطر ناشی از قرار گرفتن در معرض سطح پایین پرتو در این مطالعات آسان نیست. ما می دانیم که کودکان به پرتوها حساس تر هستند و باید تا حد امکان از آن محافظت شوند.

از آن جایی که قرار گرفتن در معرض پرتو از همه‌ی منابع، می تواند در طول مدت زندگی افزایش یابد، و در واقع پرتو می تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد، آزمایش های تصویربرداری که از پرتو استفاده می کنند فقط باید برای یک دلیل خوب انجام شوند. در بسیاری از موارد ممکن است از سایر آزمایش های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا MRI استفاده شود. اما اگر دلیلی برای این باور وجود داشته باشد آزمایش تصویربرداری اشعه ایکس، سی تی اسکن یا اسکن پزشکی هسته ای (مانند اسکن PET) بهترین راه برای یافتن سرطان یا سایر بیماری های یک فرد است، انجام دادن آن به احتمال زیاد نسبت به دریافت دوز کوچکی از پرتو که بتواند به وی آسیب برساند، به صرفه تر است.