بهترین زمان برای ماموگرافی: بهترین سن و دستورالعمل های لازم

ماموگرافی و چرخه قاعدگی: بهترین زمان برای ماموگرافی

مطالعات انجام‌ شده در مرکز تحقیقات سرطان فرد هاتچینسون در سیاتل نشان می‌ دهد که انجام ماموگرافی در دو هفته اول چرخه قاعدگی می ‌تواند در زنان جوان ‌تر، تشخیص سرطان را مؤثرتر کند.

در مطالعه ‌ای که در مجله مؤسسه ملی سرطان منتشر شده است، اپیدمیولوژیست امیلی وایت، دکترای تخصصی، و همکارانش از بخش علوم بهداشت عمومی مرکز هاتچینسون، گروه همکاری سلامت پوگت ساند و دانشگاه واشنگتن، برای نخستین‌ بار ارتباط میان مرحله ‌ای از چرخه قاعدگی و چگالی بافت سینه در تصاویر ماموگرافی را گزارش کرده ‌اند.

محققان دریافتند که با پیشرفت چرخه قاعدگی، بافت سینه چربی کمتری دارد (شفاف‌ تر می‌ شود) و به ‌تدریج به بافتی فیبری و متراکم ‌تر (کدرتر) تبدیل می ‌شود؛ تغییری که احتمالاً ناشی از نوسانات هورمون‌ های تولید مثلی است. این افزایش چگالی، که در ماموگرافی به ‌صورت افزایش کدری نمایان می ‌شود، می ‌تواند تشخیص تومورهای کوچک و اولیه را در زنان پیش از یائسگی دشوارتر سازد.

بنابراین، محققان توصیه می ‌کنند زنانی که در دهه چهارم زندگی خود قرار دارند، ماموگرافی را در دو هفته نخست چرخه قاعدگی انجام دهند؛ زمانی که بافت پستان تراکم کمتری دارد و در نتیجه، تصاویر ماموگرافی با وضوح بیشتری قابل تفسیر هستند. علاوه بر بهبود کیفیت تصویربرداری، انجام ماموگرافی در این بازه زمانی می ‌تواند موجب کاهش حساسیت و درد پستان شده و ناراحتی ناشی از انجام آزمایش را نیز کاهش دهد.

امیلی وایت، که همچنین استاد اپیدمیولوژی در دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه واشنگتن است، می ‌گوید: «این موضوع می‌ تواند با هزینه نسبتاً کمی برای زنان، دقت ماموگرافی را بهبود بخشد.» او این مطالعه را همراه با استفان اچ. تاپلین، پزشک و پژوهشگر مرکز مطالعات سلامت گروه همکاری سلامت پوگت ساند و استاد دانشکده پزشکی خانواده دانشگاه واشنگتن، رهبری کرده است.

برای بررسی این که آیا چگالی بافت سینه در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌ کند یا خیر، وایت، تاپلین و همکارانشان، تعداد ۲۵۹۱ زن ۴۰ تا ۴۹ ساله را که در سال ۱۹۹۶ تحت غربالگری ماموگرافی معمول در یکی از شش مرکز ماموگرافی منطقه‌ ای گروه سلامت قرار داشتند، مورد بررسی قرار دادند. زنانی که در این مطالعه شرکت کردند دوره‌ های قاعدگی منظم داشتند و از قرص‌ های ضد بارداری یا هورمون‌ درمانی استفاده نمی‌ کردند.

ماموگرافی ‌های این زنان توسط ۲۶ رادیولوژیست تفسیر و بر اساس میزان چگالی بافت پستان به سه دسته کم، متوسط و زیاد طبقه ‌بندی شد. همچنین، زمان انجام ماموگرافی نسبت به مراحل مختلف چرخه قاعدگی، یعنی فاز فولیکولی و فاز لوتئال، ثبت گردید. فاز فولیکولی دو هفته ابتدایی چرخه است که از نخستین روز قاعدگی آغاز می ‌شود و به‌ دنبال آن فاز لوتئال، به‌ مدت حدود دو هفته، رخ می ‌دهد؛ دوره ‌ای که در آن رشد بافت پستان و میزان آب موجود در آن افزایش می ‌یابد. این تغییرات در فاز لوتئال احتمالاً ناشی از افزایش سطح هورمون پروژسترون است.

کمی بیشتر از زنانی که در فاز لوتئال (هفته ‌های سوم و چهارم چرخه) ماموگرافی انجام داده ‌اند، یعنی حدود ۲۸ درصد، دارای سینه ‌هایی با چگالی بالا بودند، در حالی که این میزان برای زنانی که در فاز فولیکولی (هفته اول و دوم) ماموگرافی شده بودند به ترتیب ۲۴ و ۲۳ درصد بود.

تأثیر فازهای چرخه قاعدگی بر چگالی پستان عمدتاً در زنانی مشاهده شد که وزن آن‌ ها برابر یا کمتر از میانگین بود، چرا که این گروه به‌ طور طبیعی دارای بافت پستانی متراکم ‌تری هستند. این ارتباط در زنانی با وزن بالاتر نسبت به قد، که شاخص توده بدنی بالاتری دارند، مشاهده نشد.
امیلی وایت توضیح می ‌دهد: «از آن جا که زنانی با شاخص توده بدنی پایین ‌تر معمولاً چگالی پستان بیشتری دارند، احتمالاً بیشترین سود را از انجام ماموگرافی در دو هفته نخست چرخه قاعدگی خواهند برد.»

اگر چه این مطالعه از مرکز هاتچینسون نخستین پژوهشی است که به‌ طور خاص تغییرات چگالی پستان در طول چرخه قاعدگی را بررسی می ‌کند، اما یافته ‌های آن با نتایج تحقیقات اخیر در کانادا هم‌ راستا است. این مطالعات نشان می ‌دهند که انجام ماموگرافی در فاز فولیکولی چرخه قاعدگی با حساسیت بالاتری همراه است و می ‌تواند احتمال بروز نتایج منفی کاذب را کاهش دهد.

بهترین سن برای ماموگرافی

دستورالعمل ‌های ماموگرافی برای زنانی با خطر متوسط

بسیاری از متخصصان و چندین انجمن معتبر پزشکی توصیه می‌ کنند زنانی با خطر متوسط ابتلا به سرطان پستان، از سن ۴۰ سالگی به صورت سالانه تحت غربالگری ماموگرافی قرار گیرند.

این توصیه مورد تأیید نهادهایی همچون کالج آمریکایی رادیولوژی (American College of Radiology)، انجمن تصویربرداری پستان  (Society of Breast Imaging)، انجمن جراحان پستان آمریکا (American Society of Breast Surgeons) و شبکه ملی جامع سرطان (National Comprehensive Cancer Network)  قرار دارد.

بحث ‌های ادامه ‌دار (ongoing)

برخی از متخصصان بر این باورند که انجام ماموگرافی به ‌صورت سالانه ممکن است منجر به افزایش هزینه ‌ها، انجام آزمایش ‌های غیر ضروری و بروز نتایج مثبت کاذب شود. منظور از نتیجه مثبت کاذب، مواردی است که در آن ماموگرافی ناحیه ‌ای مشکوک را نشان می ‌دهد، اما بررسی ‌های تکمیلی نشان می ‌دهند که آن ناحیه سرطانی نیست.

این نگرانی ‌ها موجب شده است که چندین سازمان پزشکی توصیه کنند ماموگرافی از سن ۴۰ سالگی برای زنان با خطر متوسط در دسترس باشد، اما تصمیم‌ گیری در مورد زمان آغاز و فواصل انجام آن باید به ‌صورت فردی و با مشورت پزشک صورت گیرد. در مقابل، برخی نهادها مانند گروه ویژه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده (USPSTF) در دستورالعمل ‌های سال ۲۰۲۴ خود پیشنهاد می‌ کنند که زنان با خطر متوسط از سن ۴۰ سالگی غربالگری را آغاز کرده و هر دو سال یک ‌بار ماموگرافی انجام دهند.

در همین حال، طرفداران ماموگرافی سالانه، تأکید دارند که برخی از انواع سرطان پستان با سرعت بیشتری رشد می‌ کنند و انجام آزمایش سالانه برای تشخیص زودهنگام و افزایش شانس موفقیت درمان، اهمیت بالایی دارد.

دستورالعمل ‌های ماموگرافی برای زنانی با خطر بالاتر از حد متوسط

برخی از زنان دارای عواملی هستند که خطر ابتلا به سرطان پستان را در آن‌ ها بالاتر از حد متوسط قرار می ‌دهد. کالج آمریکایی رادیولوژی، شبکه ملی جامع سرطان (NCCN) و چندین سازمان پزشکی دیگر، دستورالعمل ‌هایی برای غربالگری این گروه از زنان ارائه کرده ‌اند. این توصیه ‌ها بسته به عوامل خطر فردی متفاوت است، اما به ‌طور کلی پیشنهاد می ‌شود:

• ماموگرافی سالانه از سن ۳۰ سالگی آغاز شود
• MRI سالانه پستان از حدود سن ۲۵ تا ۳۵ سالگی انجام شود

تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان پستان

بهترین روش برای ارزیابی خطر شخصی ابتلا به سرطان پستان، مشاوره با پزشک عمومی یا متخصص زنان و درخواست انجام ارزیابی ریسک است؛ همچنین در صورت نیاز، ارجاع به یک کلینیک تخصصی پستان توصیه می‌ شود.

کالج آمریکایی رادیولوژی پیشنهاد می ‌کند که تمامی زنان—به ‌ویژه زنان سیاه‌ پوست و زنانی با تبار یهودی اشکنازی—تا سن حداکثر ۲۵ سالگی تحت ارزیابی پزشکی قرار گیرند تا مشخص شود آیا در گروه پرخطر قرار دارند یا خیر.

اگر بافت پستان شما متراکم باشد و در گزارش ماموگرافی قبلی به این موضوع اشاره شده باشد، ضروری است که با پزشک خود درباره نیاز به انجام سونوگرافی و/یا MRI پستان در کنار ماموگرافی مشورت کنید. بافت متراکم پستان علاوه بر افزایش نسبی خطر ابتلا به سرطان پستان، می ‌تواند تشخیص سرطان را در ماموگرافی دشوارتر کند، زیرا برخی از تومورها ممکن است تنها با ماموگرافی قابل شناسایی نباشند.

دستورالعمل ‌های ماموگرافی برای افراد تراجنسیتی و غیر باینری

اگرچه تحقیقات در این زمینه محدود است، اما مطالعات موجود نشان می‌ دهند که مردان و زنان تراجنسیتی که دارای بافت پستان هستند، بیشتر از مردانی که جنس تعیین ‌شده هنگام تولد خود دارند، در معرض خطر سرطان پستان قرار دارند، هر چند این خطر بسیار کمتر از زنان سیس ‌جندر است.

با توجه به همین یافته‌ ها، پزشکان توصیه می ‌کنند افراد تراجنسیتی و غیر باینری که بافت پستان دارند، ماموگرافی منظم انجام دهند تا غربالگری سرطان پستان به ‌درستی انجام شود.

نوع و زمان شروع ماموگرافی برای این گروه‌ ها باید بر اساس عوامل فردی از جمله نوع درمان‌ های هورمونی، جراحی ‌های انجام ‌شده، و سابقه خانوادگی، با مشورت پزشک تعیین شود.

در این حوزه نیز میان متخصصان پزشکی درباره زمان آغاز ماموگرافی برای افراد جامعه تراجنسیتی اختلاف نظر وجود دارد، که این مسئله ناشی از کمبود تحقیقات کافی پیرامون غربالگری سرطان پستان در این جمعیت است.

اگر شما مرد تراجنسیتی یا فرد غیر باینری هستید که هنگام تولد جنس زن به شما اختصاص یافته است (AFAB)، انجام ماموگرافی بستگی به عواملی مانند سن، عوامل خطر غیر مرتبط با جنسیت، و احتمالاً انجام یا عدم انجام جراحی ماسکولینیزاسیون قفسه سینه دارد؛ هرچند درباره مورد آخر، میان گروه‌ های مختلف متخصصان پزشکی توافق کامل وجود ندارد.

اگر شما زن تراجنسیتی یا فرد غیر باینری هستید که هنگام تولد جنس مرد به شما اختصاص یافته است (AMAB)، انجام ماموگرافی به عواملی همچون سن، دریافت یا عدم دریافت درمان هورمونی زنانه و مدت زمان استفاده از این درمان، و همچنین عوامل خطر غیر مرتبط با جنسیت بستگی دارد.

برای افرادی که نیاز به ماموگرافی دارند، این آزمایش باید سالانه و با همان فاصله زمانی که برای زنان سیس‌ جندر توصیه می ‌شود انجام شود.

دستورالعمل ‌های ماموگرافی برای مردان با خطر بالاتر از حد متوسط ابتلا به سرطان پستان

مردان دارای مقدار کمی بافت پستانی هستند و امکان ابتلای آن ‌ها به سرطان پستان مردانه وجود دارد، هر چند این نوع سرطان نادر است. برای بیشتر مردان سیس‌ جندر، انجام ماموگرافی غربالگری منظم توصیه نمی ‌شود.

با این حال، برخی مردان به دلیل وجود جهش‌ های ژنی ارثی در BRCA1 یا BRCA2، سابقه خانوادگی قوی سرطان پستان یا عوامل خطر دیگر، در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان پستان مردانه قرار دارند؛ برخی مطالعات نشان داده‌ اند که ماموگرافی می‌ تواند برای این گروه از مردان مفید باشد.

دستورالعمل ‌های فعلی شبکه ملی جامع سرطان (NCCN) توصیه می‌ کند که مردانی که دارای جهش ژنی BRCA1 یا BRCA2 هستند، ماموگرافی غربالگری سالانه انجام دهند. این آزمایش باید از سن ۵۰ سالگی یا ۱۰ سال پیش از سن ابتلای اولین مورد سرطان پستان مردانه در خانواده، هر کدام که زودتر باشد، آغاز شود.

با این حال، اگر شما مردی هستید که نسبت به خطر ابتلا به سرطان پستان نگرانی دارید، بهتر است برای تعیین برنامه غربالگری متناسب با شرایط خود، با پزشک مشورت کنید.

ماموگرافی‌ غربالگری پس از جراحی سرطان پستان

اگر برای سرطان پستان جراحی انجام داده‌ اید (اعم از لومپکتومی (برداشتن توده)، ماستکتومی (برداشتن کامل پستان) یا ماستکتومی پیشگیرانه) از پزشک خود درباره ضرورت ادامه ماموگرافی یا سایر روش ‌های تصویربرداری پستان برای غربالگری سؤال کنید و در صورت نیاز، برنامه غربالگری پیشنهادی را جویا شوید.

در بیشتر موارد، اگر ماستکتومی دو طرفه (برداشتن هر دو پستان) انجام داده باشید، دیگر نیازی به ماموگرافی نخواهید داشت. اما اگر ماستکتومی تک ‌طرفه انجام داده‌ اید، ماموگرافی ‌های منظم برای پستان سالم همچنان ضروری است.

اگر جراحی لومپکتومی انجام داده ‌اید، معمولاً پزشک توصیه می ‌کند که ماموگرافی ‌های غربالگری سالانه را ادامه دهید.

ماموگرافی غربالگری پس از سن ۷۴ سالگی

سازمان ‌های مختلف بهداشتی درباره انجام ماموگرافی برای افراد بالای ۷۴ سال نظرات متفاوتی دارند. در نهایت، اگر شما بالای ۷۴ ساله هستید و تمایل دارید در صورت تشخیص سرطان پستان درمان شوید، ممکن است تصمیم بگیرید که ماموگرافی را ادامه دهید.

کالج آمریکایی رادیولوژی و انجمن تصویربرداری پستان توصیه می ‌کنند که افراد بالای ۷۴ سال که هرگز به سرطان پستان مبتلا نشده ‌اند و در خطر متوسط این بیماری قرار دارند، ماموگرافی سالانه انجام دهند.

سایر دستورالعمل‌ ها پیشنهاد می ‌کنند که درباره وضعیت فردی خود با پزشک صحبت کنید تا تصمیم بگیرید آیا ادامه دادن ماموگرافی سالانه مناسب شماست یا خیر. برای مثال، انجمن سرطان آمریکا می ‌گوید زنان باید مادامی که سلامت هستند و انتظار دارند حداقل ۱۰ سال دیگر زندگی کنند، ماموگرافی را ادامه دهند. از طرف دیگر، دستورالعمل ‌های ۲۰۲۴ گروه ویژه خدمات پیشگیرانه آمریکا (USPSTF) می‌ گویند شواهد علمی کافی برای ارزیابی فواید و مضرات ماموگرافی در زنان ۷۵ سال و بالاتر وجود ندارد.

مهم است بدانید که افراد حتی در سنین ۷۰، ۸۰ و بالاتر نیز ممکن است به سرطان پستان مبتلا شوند، به ویژه کسانی که از گروه‌ های نژادی و قومی خاصی هستند. مطالعه ‌ای در سال ۲۰۲۵ نشان داد که میزان ابتلا به سرطان پستان در زنان ۶۵ تا ۷۴ ساله در تمامی گروه ‌های نژادی و قومی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ افزایش یافته است، اما سرعت افزایش در زنان سیاه‌ پوست، لاتین، آسیایی یا ساکنان جزایر اقیانوس آرام و بومیان آمریکا یا آلاسکا، حدود ۷ تا ۱۱ برابر بیشتر بوده است. همچنین، در زنان ۷۵ تا ۸۴ سال، میزان ابتلا به سرطان پستان سالانه حدود ۱٪ در زنان سیاه ‌پوست و آسیایی یا ساکنان جزایر اقیانوس آرام افزایش یافته است.

بنابراین بهتر است با پزشک خود درباره خطرات و مزایای غربالگری سرطان پستان، وضعیت سلامتی و ترجیحات شخصی ‌تان صحبت کنید تا بتوانید تصمیمی آگاهانه درباره ادامه ماموگرافی بگیرید.