سونوگرافی پروستات: نحوه انجام، محدودیت و تفسیر نتایج
سونوگرافی پروستات، یکی از دقیق ترین و ایمن ترین روش های تصویربرداری برای بررسی سلامت غده پروستات و تشخیص زودهنگام مشکلات مردانه است. این روش معمولاً برای مردانی انجام می شود که دچار علائم ادراری، افزایش سطح PSA، یا شک به بزرگی یا سرطان پروستات هستند.
سونوگرافی پروستات علاوه بر ارزیابی اندازه و شکل پروستات، در تشخیص بیماری هایی مانند بزرگی خوش خیم پروستات (BPH)، عفونت ها، توده های غیرطبیعی و حتی هدایت دقیق بیوپسی نقش بسیار مهمی دارد.
در این مقاله، هر آن چه لازم است درباره سونوگرافی پروستات بدانید از کاربردها و مزایا تا مراحل انجام، آمادگی قبل از معاینه، محدودیت ها و نحوه تفسیر نتایج به صورت کامل و جامع توضیح داده شده است.
اگر قصد انجام این تصویربرداری را دارید یا به دنبال اطلاعات دقیق و کاربردی هستید، این راهنما بهترین منبع برای آشنایی با روند و اهمیت سونوگرافی پروستات خواهد بود.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟
سونوگرافی پروستات چیست؟
سونوگرافی پروستات یا سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) یک روش تصویربرداری ایمن، دقیق و غیرتهاجمی است که با بهره گرفتن از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویر شفاف و لحظه ای از پروستات و بافت های اطراف آن فراهم می کند و برای ارزیابی سلامت غده پروستات به کار می رود.
غده پروستات که در مردان نقش مهمی در تولید مایع منی دارد، درست در جلوی رکتوم قرار دارد، بنابراین برای بررسی دقیق این غده، سونوگرافی اغلب به روش ترانس رکتال انجام می شود. این روش باعث می شود پروب تصویربرداری نزدیک ترین فاصله را با پروستات داشته باشد و تصاویر دقیق و واضحی از بافت ها ارائه شود.
از آن جایی که در سونوگرافی از اشعه یونیزه کننده (X-ray) استفاده نمی شود، بنابراین کم خطرترین روش برای بررسی پروستات است.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی روده
موارد استفاده و کاربرد سونوگرافی پروستات
سونوگرافی پروستات معمولاً برای بررسی و تشخیص موارد زیر کاربرد دارد:
- اندازه، موقعیت و شکل پروستات و ساختارهای اطراف آن
- بررسی نشانه های سرطان پروستات یا سایر مشکلات و اختلالات
- تعیین بزرگ شدگی پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات یاBPH ) و اندازه گیری دقیق آن برای برنامه ریزی درمان
- شناسایی توده یا رشد غیر طبیعی در پروستات
- مشکلات ادراری اعم از قطع و وصل شدن جریان ادرار، تکرر ادرار، سوزش یا درد هنگام ادرار، احساس تخلیه ناقص و بیدار شدن زیاد برای ادرار شبانه
- کمک به تشخیص علل ناباروری مردان
- بررسی پیگیری افزایش میزان PSA (آنتی ژن خاص پروستات) در خون
- مرحله بندی و پیگیری درمان سرطان رکتوم
- هدایت سوزن برای برداشتن نمونه بافت (بیوپسی) پروستات
- هدایت برای قرار دادن دانه های رادیوتراپی در درمان سرطان پروستات
- بررسی جریان خون به پروستات و شناسایی توده ها
علاوه بر این موارد، پزشک ممکن است به دلایل دیگری نیز سونوگرافی پروستات را توصیه کند.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی کلیه
شکل و اجزای دستگاه سونوگرافی
دستگاه های سونوگرافی پزشکی از سه بخش اصلی تشکیل شده اند: کنسول کامپیوتری، مانیتور ویدئویی و مبدل (ترانسدیوسر)
مبدل یک دستگاه کوچک دستی است که شبیه میکروفون به نظر می رسد و نقش ارسال و دریافت امواج صوتی با فرکانس بالا را دارد. در برخی معاینات، ممکن است از مبدل های مختلف با قابلیت های ویژه برای بهبود کیفیت تصویر استفاده شود.
قبل از شروع معاینه، تکنولوژیست مقدار کمی ژل مخصوص سونوگرافی را روی ناحیه مورد بررسی اعمال می کند تا امواج صوتی بتوانند آزادانه بین مبدل و بدن حرکت کنند. تصاویر زنده و دقیق بلافاصله روی مانیتور نمایش داده می شوند.
کامپیوتر دستگاه، تصویر را بر اساس دامنه، فرکانس و زمان بازگشت امواج ایجاد می کند و نوع بافت یا ساختار بدن را نیز تحلیل می کند.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی بیضه
مزایا و خطرات سونوگرافی پروستات
مزایای سونوگرافی پروستات
- بدون استفاده از اشعه یونیزان: این روش کاملاً ایمن است و برخلاف رادیوگرافی یا سی تی اسکن، هیچ اشعه مضر به بدن وارد نمی کند.
- تصاویر واضح از بافت های نرم: سونوگرافی پروستات می تواند ساختار بافت های نرم را بهتر از تصاویر رادیوگرافی نشان دهد، که برای تشخیص توده ها و تغییرات غیرطبیعی بسیار مفید است.
- قابلیت تکرار بدون خطر: این روش هیچ مشکلی در سلامت فرد ایجاد نمی کند و در صورت نیاز پزشکی، می توان آن را به دفعات انجام داد.
- هدایت روش های کم تهاجمی: تصاویر زنده و لحظه ای سونوگرافی، ابزار مناسبی برای هدایت اقدامات پزشکی کم تهاجمی مانند بیوپسی با سوزن یا آسپیراسیون مایعات است.
خطرات سونوگرافی پروستات
- تا امروز هیچ عارضه خطرناکی برای این روش گزارش نشده است.
- سونوگرافی هیچ خطری از نظر اشعه یونیزان بر سلامت انسان ندارد و یکی از ایمن ترین روش های تصویربرداری پزشکی محسوب می شود. بیشتر افراد تنها درد یا ناراحتی خفیفی هنگام قرار گرفتن مبدل در رکتوم تجربه می کنند.
- اگر به لاتکس حساسیت دارید، حتماً به پزشک یا تکنولوژیست اطلاع دهید، زیرا قبل از وارد کردن مبدل به رکتوم، با لاتکس کاور می شود.
- ممکن است بسته به وضعیت سلامت فردی شما، خطرات دیگری نیز وجود داشته باشد. اطمینان حاصل کنید که تمام شرایط پزشکی خود را قبل از انجام سونوگرافی به پزشک اطلاع دهید.
- وجود مدفوع زیاد در رکتوم ممکن است باعث شود که نتایج آزمون دقت کمتری داشته باشند.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی ترانس واژینال
محدودیت های تصویربرداری در سونوگرافی پروستات
سونوگرافی پروستات یکی از روش های رایج و کم خطر برای بررسی سلامت غده پروستات است، اما برای همه بیماران مناسب نیست. برخی محدودیت ها عبارت اند از:
- عدم امکان انجام ترانس رکتال پس از جراحی روده یا رکتوم: مردانی که بخشی از روده یا رکتوم خود را طی عمل جراحی برداشته اند، معمولاً نمی توانند سونوگرافی ترانس رکتال را انجام دهند، زیرا این روش نیازمند وارد کردن پروب به داخل رکتوم است. در این افراد سونوگرافی از روی پرینه یا MRI پروستات توصیه می شود.
- روش جایگزین با سونوگرافی از روی پرینه: در برخی موارد، رادیولوژیست ممکن است پروب سونوگرافی را روی پوست پرینه (ناحیه بین پاها، پشت اسکروتوم و جلوی مقعد) قرار دهد تا پروستات را بررسی کند. هر چند این روش گاهی تصویری از پروستات ارائه می دهد، اما کیفیت و دقت تصاویر به اندازه سونوگرافی ترانس رکتال نیست.
- MRI پروستات به عنوان جایگزین مناسب: برای افرادی که نمی توانند سونوگرافی ترانس رکتال انجام دهند، MRI پروستات یک گزینه دقیق و ایمن است. MRI بدون نیاز به وارد کردن وسیله ای به رکتوم انجام می شود و می تواند سلامت پروستات و بافت های اطراف را با دقت بالا ارزیابی کند. این روش می تواند به تنهایی یا همراه با سونوگرافی انجام شود و تشخیص دقیق تر مشکلات احتمالی پروستات را فراهم کند.
مطلب پیشنهادی: تفاوت سونوگرافی واژینال با شکمی
نحوه آمادگی برای سونوگرافی پروستات
برای انجام سونوگرافی پروستات معمولا آمادگی پیچیده ای لازم نیست، اما رعایت نکات زیر توصیه می شود:
- لباس راحت و آزاد بپوشید.
- جواهرات و اشیای فلزی همراه نداشته باشید.
- ممکن است از شما خواسته شود لباس مخصوص بپوشید.
- معمولاً نیاز نیست قبل از سونوگرافی خوردن یا نوشیدن را متوقف کنید و معمولاً نیازی به داروی آرام بخش نیز نیست.
- در برخی موارد، پزشک تنقیه را برای پاکسازی روده توصیه می کند.
- دستورالعمل های دیگری که پزشک ارائه می دهد را دنبال کنید تا برای انجام سونوگرافی آماده باشید.
اگر قرار است همزمان با سونوگرافی، بیوپسی پروستات نیز انجام شود، رعایت نکات زیر ضروری است:
- معمولاً از بیمار خواسته می شود ۷ تا ۱۰ روز قبل از بیوپسی، از مصرف آسپرین و سایر داروهای رقیق کننده خون خودداری کند.
- ممکن است توصیه شود دو تا چهار ساعت قبل از سونوگرافی، از تنقیه برای پاکسازی روده استفاده کنید.
مطلب پیشنهادی: آیا سونوگرافی واژینال درد دارد؟
مراحل انجام سونوگرافی پروستات
در سونوگرافی، همانند سونار کشتی ها و جهت یابی خفاش ها، از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می شود. این امواج پس از ورود به بدن به بافت ها، مایعات و اندام ها برخورد کرده و بازتاب پیدا می کنند.
مبدل یا ترانسدیوسر این بازتاب ها را دریافت کرده و کامپیوتر آن ها را به تصاویر زنده و قابل مشاهده تبدیل می کند.
به کمک تحلیل این پژواک ها می توان اندازه، شکل، ماهیت و حتی نوع بافت ها را تشخیص داد و تفاوت ساختارهای جامد و حاوی مایع را مشخص کرد.
سونوگرافی روشی غیرتهاجمی و ایمن است که به طور گسترده برای بررسی اندام های داخلی، رگ های خونی و تشخیص توده های غیرطبیعی به کار می رود.
مطلب پیشنهادی: تفاوت سونوگرافی و سی تی اسکن
در سونوگرافی پروستات (TRUS)، از همان اصول استفاده می شود اما مبدل برای دستیابی به تصویری دقیق تر به داخل رکتوم وارد می شود؛ زیرا پروستات درست در جلوی رکتوم قرار دارد. برای انجام این روش:
- بیمار به پهلو دراز می کشد و زانوها به سمت سینه جمع می شود.
- پروب با کاور محافظ پوشیده شده و به ژل روان کننده آغشته می شود.
- پروب که تقریباً به اندازه یک انگشت است، به صورت ملایم وارد رکتوم می گردد.
- تصاویر دقیق از زوایای مختلف ثبت می شوند.
در صورت نیاز، پزشک می تواند از قابلیت داپلر نیز استفاده کند که به ارزیابی سرعت و جهت جریان خون در رگ ها کمک می کند. اگر صدا ضعیف یا غیرقابل شنیدن باشد، ممکن است نشان دهنده کاهش یا انسداد جریان خون باشد. این ویژگی در تشخیص برخی اختلالات عروقی یا نواحی مشکوک اهمیت دارد.
اگر طی سونوگرافی یا معاینه رکتال ضایعه ای مشکوک مشاهده شود، بیوپسی هدایت شده با سونوگرافی انجام می شود.
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی لگن چیست؟
در این روش، سوزن نمونه برداری با هدایت مستقیم تصاویر، به نواحی مورد نظر پروستات وارد شده و مقدار کمی از بافت برداشت می شود تا زیر میکروسکوپ بررسی گردد.
بیوپسی معمولاً زمانی انجام می شود که نتایج آزمایش PSA غیرطبیعی باشد:
- ممکن است کمی ناراحتی خفیف احساس شود که معمولاً مربوط به ورود سوزن به پروستات است.
- دیواره رکتوم نسبت به درد حساسیت کمی دارد، بنابراین اغلب درد قابل تحمل است.
- به ندرت ممکن است مقداری خون در ادرار یا اسپرم مشاهده شود.
سونوگرافی پروستات معمولاً کمتر از ۲۰ دقیقه طول می کشد و اگر بیوپسی نیز انجام شود، مدت زمان آن به تعداد نمونه های مورد نیاز بستگی دارد و کمی بیشتر به طول می انجامد.
مدت زمان سونوگرافی: حدود 15 تا 20 دقیقه
مدت زمان بیوپسی: بسته به تعداد نمونه ها کمی بیشتر از مدت زمان سونوگرافی
مطلب پیشنهادی: سونوگرافی عمومی چیست؟
مراقبت های پس از سونوگرافی پروستات
پس از سونوگرافی پروستات معمولاً نیاز به مراقبت ویژه ای نیست. شما می توانید رژیم غذایی و فعالیت های روزمره خود را طبق معمول ادامه دهید، مگر این که پزشک شما دستور دیگری بدهد.
اگر بیوپسی انجام نشود:
- بلافاصله به فعالیت روزانه بر می گردید
- نیازی به استراحت خاص نیست
اگر بیوپسی انجام شود:
- احتمال ناراحتی خفیف وجود دارد
- ممکن است مقدار کمی خون در ادرار یا اسپرم دیده شود
- این حالت موقتی و طبیعی است
مطلب پیشنهادی: تفاوت ماموگرافي و سونوگرافي سينه
تفسیر نتایج سونوگرافی پروستات و نحوه دریافت آن
نتایج سونوگرافی پروستات معمولاً توسط رادیولوژیست یا اورولوژیست تفسیر می شوند.
رادیولوژیست، پزشکی متخصص است که آموزش دیده تا تصاویر رادیولوژی و سونوگرافی را بررسی و تحلیل کند. پس از تفسیر، رادیولوژیست گزارشی امضا شده از نتایج سونوگرافی را به پزشک معالج شما ارسال می کند. سپس پزشک نتایج را با شما در میان گذاشته و توضیحات لازم را ارائه می دهد.
در برخی موارد، رادیولوژیست ممکن است بلافاصله پس از انجام سونوگرافی نتایج را با بیمار بررسی کند. علاوه بر رادیولوژیست، بعضی از سونوگرافی های پروستات ممکن است توسط اورولوژیست نیز انجام و تفسیر شوند.
مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی: کاربردها و مزایا
در صورتی که نیاز به بررسی بیشتر باشد، پزشک شما معاینات پیگیری را توصیه خواهد کرد. این معاینات شامل موارد زیر است:
- تصویربرداری با زاویه ها و تکنیک های پیشرفته برای تشخیص دقیق تر
- ارزیابی تغییرات پروستات در طول زمان و بررسی اثر بخشی درمان
معاینات پیگیری، بهترین روش برای اطمینان از سلامت پروستات و تصمیم گیری درباره نیاز به درمان های تکمیلی هستند.
مطلب پیشنهادی: میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی
سوالات متداول
سونوگرافی پروستات چقدر طول می کشد؟
حدود 15 تا 20 دقیقه برای سونوگرافی و کمی بیشتر در صورت بیوپسی.
آیا سونوگرافی پروستات دقیق است؟
بله، TRUSدقت بسیار بالایی دارد و معمولاً در کنار تست PSA استفاده می شود.
آیا سونوگرافی پروستات درد دارد؟
معمولاً کم درد است و وارد شدن پروب با ژل روان کننده راحت انجام می شود.
آیا سونوگرافی پروستات عوارض دارد؟
تاکنون هیچ اثر مضر شناخته شده ای ندارد و می تواند چندین بار انجام شود.
آیا همه مردان می توانند سونوگرافی ترانس رکتال انجام دهند؟
معمولاً برای مردان بالای 40 سال بیشتر درخواست می شود و افرادی که بخشی از روده یا رکتوم خود را عمل جراحی کرده اند، باید روش جایگزین مانند MRI پروستات را استفاده کنند.
آیا برای سونوگرافی پروستات لازم است ناشتا باشم؟
خیر. نیازی به ناشتایی نیست.
آیا می توان با سونوگرافی، سرطان پروستات را تشخیص داد؟
سونوگرافی می تواند مناطق مشکوک را نشان دهد، اما تشخیص قطعی فقط با بیوپسی انجام می شود.
