سونوگرافی کلیه: روش، کاربرد، نارسایی و تفسیر نتایج

سونوگرافی کلیه، یک روش تشخیصی غیرتهاجمی و ایمن است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری دقیق از کلیه ‌ها، مثانه و مجاری ادراری ایجاد می ‌کند. این روش بدون درد است و به پزشکان کمک می ‌کند اندازه، شکل و موقعیت کلیه ‌ها را بررسی کرده و هرگونه کیست، تومور یا انسداد احتمالی را شناسایی نمایند.

به دلیل دقت بالا و سهولت انجام، سونوگرافی کلیه به یکی از رایج ‌ترین آزمایش‌ های تصویربرداری پزشکی تبدیل شده و نقش مهمی در تشخیص بیماری ‌های کلیوی، سنگ کلیه، عفونت ‌های ادراری و مشکلات جریان ادرار دارد. از آن جا که در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی ‌شود، انجام آن برای همه گروه‌ های سنی، از جمله کودکان و زنان باردار، کاملاً بی‌ خطر است.

سونوگرافی کلیه، روشی برای تشخیص بیماری ‌های کلیوی، سنگ کلیه، عفونت‌ های ادراری و انسداد مجاری ادراری است. در این مقاله، همه چیز درباره روش، کاربردها و تفسیر نتایج سونوگرافی کلیه را می آموزید.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی چیست؟

مروری بر کلیه و عملکرد آن

عملکرد کلیه‌ ها در بدن

کلیه‌ ها از اعضای حیاتی بدن هستند که نقش اصلی را در تصفیه خون، دفع مواد زائد مانند اوره و تعادل پتاسیم، سدیم و حفظ آب بدن بر عهده دارند. عملکرد کلیه‌ ها شامل تولید هورمون اریتروپویتین نیز می ‌شود؛ هورمونی که در تنظیم فشار خون، تحریک تولید گلبول ‌های قرمز و فعال ‌سازی ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان ‌ها و عضلات، نقش اساسی دارد.

کلیه ‌ها با انجام صحیح این وظایف، سلامت عمومی بدن را تضمین می‌ کنند و بروز هرگونه اختلال در عملکرد آن ها می ‌تواند منجر به مشکلات جدی از جمله فشار خون بالا، کم ‌خونی و بیماری ‌های استخوانی شود.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی بیضه

نارسایی کلیه و انواع آن

کلیه ‌های یک فرد سالم، معمولاً حدود یک میلیون واحد کلیوی دارند. یک فرد می ‌تواند تا ۵۰ درصد از واحدهای کلیوی خود را از دست بدهد و همچنان عملکرد طبیعی داشته باشد. اما زمانی که بیش از ۵۰ درصد از واحدهای کلیوی از بین برود، واحدهای باقی ‌مانده دیگر قادر به جبران عملکرد نخواهند بود و نارسایی کلیه آغاز می ‌شود.

نارسایی کلیه به دو نوع تقسیم می‌ شود: نارسایی حاد کلیه و نارسایی مزمن کلیه

• نارسایی حاد کلیه معمولاً با اندازه‌ گیری میزان ادرار در طول یک شبانه روز قابل تشخیص است. اگر بیمار ادرار تولید نکند یا میزان ادرار کمتر از ۱۰۰ میلی ‌لیتر در ۲۴ ساعت باشد، می‌ تواند نشانه‌ ای هشدار دهنده از نارسایی حاد کلیه باشد. علاوه بر این، بیمار ممکن است علائم دیگری نیز مانند تورم صورت، پف پلک ‌ها و ورم صورت ناشی از احتباس مایعات، در بدن داشته باشد.
• نارسایی مزمن کلیه معمولاً با  علائم ملایم و عمومی همراه است و بیمار اغلب فقط خستگی، کاهش اشتها و کم‌ خونی را تجربه می‌ کند. بسیاری از بیماران این نشانه ‌ها را نادیده می ‌گیرند و به پزشک مراجعه نمی‌ کنند. در مراحل پیشرفته تر، ممکن است علائمی مانند استفراغ، تورم اندام ‌ها، فشار خون بالا، خارش کل بدن، خون در ادرار یا وجود پروتئین در ادرار (هنگام آزمایش) مشاهده شود.

سونوگرافی کلیه چیست و چرا انجام می شود؟

سونوگرافی کلیه، یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی، بدون درد، ایمن و بسیار دقیق است که با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از اندازه، ساختار و نشانه‌ های بیماری در کلیه ایجاد می ‌کند. به‌ همین دلیل، این روش یکی از رایج‌ ترین و مطمئن ‌ترین ابزار‌ها برای ارزیابی سلامت کلیه ها محسوب می ‌شود و برای تشخیص بیماری ‌های موضعی کلیه کاربرد دارد، از جمله:

• سنگ کلیه
• کیست کلیه
• آبسه کلیه
• هیدرونفروز (تورم کلیه)
• نارسایی کلیه

 ویژگی کلیه سالم در سونوگرافی

• کلیه در سونوگرافی شکل لوبیا دارد و هیلوم کلیوی در بخش داخلی آن قرار گرفته است.
• اندازه دو کلیه معمولاً یکسان نیست، اما طول آن‌ ها به ‌طور معمول حدود ۹ تا ۱۲ سانتی ‌متر، عرض ۴ تا ۶ سانتی ‌متر و ضخامت ۳ تا ۴ سانتی ‌متر است. مرز کلیه‌ ها باید صاف و یکنواخت باشد.
• بافت اصلی کلیه که وظیفه ی تصفیه خون و تولید ادرار را بر عهده دارد، در کلیه چپ معمولاً شکل مثلثی دارد، زیرا کمی تحت فشار طحال قرار می‌ گیرد.
• در افراد سالم، حالب در سونوگرافی معمولاً دیده نمی‌ شود و در صورتی که دیده شود ممکن است نشان ‌دهنده ناهنجاری مادرزادی حالب یا گشاد شدن آن باشد.
• سونوگرافی همچنین قادر است سرخرگ ‌ها و وریدهای کلیوی را به‌ وضوح نمایش دهد.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی ترانس واژینال

کاربردهای سونوگرافی کلیه

پزشک شما ممکن است سونوگرافی کلیه را توصیه کند اگر نیاز به اطلاعات بیشتری درباره علل مشکلات کلیوی داشته باشد یا به دلایل مختلف دیگر، از جمله:

تشخیص بیماری ‌های کلیوی

اگر دچار درد شدید پهلو (نواحی پشت و کناره‌ های شکم بین لگن و دنده‌ های پایینی)، خون در ادرار (هماچوری) یا درد شکمی غیر قابل توضیح هستید، سونوگرافی کلیه به پزشک کمک می‌کند که این شرایط را مشاهده و بررسی نماید.

این روش تصویربرداری با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از کلیه‌ ها ایجاد نموده و امکان تشخیص سنگ ‌هایی به اندازه چند میلی ‌متر را فراهم می ‌آورد.

در مواردی که پزشک به وجود تومور یا کیست مشکوک باشد، سونوگرافی به عنوان ابزار اولیه تشخیصی برای تعیین اندازه، محل و ویژگی ‌های آن ‌ها کاربرد دارد. همچنین به تشخیص و تمایز توده‌ های جامد از کیست ‌های پر از مایع کمک و تصمیم ‌گیری برای مراحل بعدی درمان را هدایت می کند.

بسته به نتایج سونوگرافی، ممکن است پزشک انجام تصویربرداری ‌های تکمیلی مانند سی ‌تی اسکن یا MRI را نیز توصیه کند.

علاوه بر تشخیص اولیه، پایش منظم با سونوگرافی کلیه برای بیمارانی که دچار بیماری ‌های شناخته شده کلیوی هستند، مانند بیماری پلی کیستیک کلیه، سنگ های مکرر کلیه یا سابقه سرطان کلیه، اهمیت زیادی دارد.

همچنین این روش یکی از اصلی ترین ابزارها برای بررسی وضعیت گیرندگان پیوند کلیه محسوب می ‌شود.

انجام سونوگرافی در فواصل منظم کمک می ‌کند تغییرات احتمالی و پیشرفت ناهنجاری ها به موقع تشخیص داده شوند و هرگونه مشکل جدید نیز زودتر شناسایی شود.

برای بیمارانی که پیوند کلیه انجام داده اند، سونوگرافی جریان خون کلیه جدید را ارزیابی کرده و وجود عوارضی مثل تجمع مایع، انسداد مجاری ادراری یا نشانه های رد پیوند را بررسی می‌ کند و اطمینان می ‌دهد که کلیه پیوندی عملکرد مناسبی دارد.

مطلب پیشنهادی: تفاوت سونوگرافی واژینال با شکمی

بررسی عفونت ‌ها یا آسیب‌ های کلیوی

اگر علائم عفونت کلیه (پیلونفریت) مانند تب شدید، درد پهلو، تکرر ادرار یا سوزش هنگام ادرار را تجربه می کنید، سونوگرافی کلیه می ‌تواند بزرگ شدن کلیه، نواحی التهاب یا آبسه‌ ها، که نشانه وجود عفونت هستند را نشان دهد.

همچنین، سونوگرافی کلیه برای ارزیابی آسیب کلیه ناشی از ضربه نیز کاربرد دارد و اطلاعات فوری درباره خونریزی اطراف کلیه (هماتوم پری نفره)، آسیب ساختاری یا اختلال در جریان خون ارائه می ‌دهد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا تصمیم بگیرد که آیا درمان محافظه‌ کارانه کافی است یا نیاز به مداخله فوری وجود دارد.

پایش بیماری مزمن کلیه

برای بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه (CKD)، سونوگرافی کلیه اطلاعات ارزشمندی درباره اندازه، ساختار و پیشرفت بیماری ارائه می ‌دهد. کلیه ‌هایی که دچار آسیب طولانی مدت شده ‌اند، نسبت به کلیه ‌های سالم، اغلب کوچکتر و پر نور ‌تر (روشن ‌تر در تصاویر سونوگرافی) به نظر می ‌رسند.

سونوگرافی همچنین به ارزیابی عوارضی مانند هیدرونفروز (تورم کلیه به دلیل برگشت ادرار) یا تشکیل کیست‌ های کلیه در بیماری ‌هایی مانند بیماری پلی‌ کیستیک کلیه کمک می ‌کند.

این اطلاعات به تیم پزشکی امکان می ‌دهد تا تغییرات کلیه را در طول زمان پایش کنند و برنامه درمانی بیمار را متناسب با شرایط بروزرسانی نمایند.

مطلب پیشنهادی: آیا سونوگرافی واژینال درد دارد؟

ارزیابی عملکرد مثانه و مشکلات ادراری

معمولاً سونوگرافی کلیه شامل بررسی مثانه و مجاری ادراری نیز می‌ شود و برای تشخیص بیماری‌ هایی مانند عفونت‌ های ادراری، احتباس ادرار یا رفلاکس وزیکوورترال (بازگشت ادرار از مثانه به کلیه ‌ها) کاربرد دارد.

در بیمارانی که مشکوک به انسداد مجاری ادراری هستند، سونوگرافی می‌ تواند مسدود شدن مسیر ادرار را شناسایی کرده و میزان ادرار باقی ‌مانده در مثانه را پس از ادرار، اندازه ‌گیری کند. این اطلاعات به پزشک کمک می ‌کند کارایی تخلیه مثانه را ارزیابی کرده و شرایطی که هر دو بخش کلیه ‌ها و مجاری ادراری تحتانی را تحت تأثیر قرار می ‌دهند، به‌ طور مؤثر مدیریت نماید.

مطلب پیشنهادی: تفاوت سونوگرافی و سی تی اسکن

کمک به نمونه ‌برداری کلیه یا تخلیه مایعات

در روش ‌هایی مانند نمونه برداری کلیه یا انجام اقدامات تخلیه مایعات مثل نفرستومی (تخلیه ادرار از کلیه دچار انسداد) یا تخلیه آبسه، استفاده از سونوگرافی کلیه برای هدایت وسیله ‌های پزشکی نقش بسیار مهمی دارد.

این تکنیک به پزشک کمک می‌ کند تا محل قرارگیری سوزن یا کاتتر را با دقت بالا مشخص کند.

تصویربرداری لحظه ‌ای با استفاده از سونوگرافی به پزشک امکان می ‌دهد کلیه را در طول انجام کار مشاهده کند، از ساختارهای مهم مثل رگ ‌ها دوری نموده و بهترین مسیر ورود ابزار را انتخاب نماید. این کار باعث افزایش ایمنی و اثربخشی روش و کاهش خطر بروز عوارض احتمالی می ‌شود.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی لگن چیست؟

سونوگرافی و نارسایی کلیه

آیا سونوگرافی می‌ تواند نارسایی کلیه را تشخیص دهد؟

در اختلالات گلومرولی کلیه، مانند گلومرولونفریت حاد، گلومرولونفریت مزمن، سندرم نفروتیک و آمیلوئیدوز نفروتیک، نتایج سونوگرافی کلیه ممکن است نسبتاً غیر واضح باشد. با این حال، زمانی که بیماری پیشرفت کرده و به مرحله نارسایی کلیه می ‌رسد و اندازه کلیه به‌ طور جدی کاهش می ‌یابد، سونوگرافی کلیه نتایج واضحی ارائه می ‌دهد.

بنابراین، در عمل بالینی مشخص شده است که سونوگرافی کلیه می ‌تواند نارسایی کلیه را شناسایی کند. با این حال، برای داشتن تشخیصی دقیق ‌تر، ممکن است نیاز به انجام چند نوبت سونوگرافی باشد، که این امر به بهبود اثربخشی درمان بیماری کمک می‌ کند.

مطلب پیشنهادی: سونوگرافی عمومی چیست؟

علائم نارسایی کلیه، قابل مشاهده در سونوگرافی

اکثر موارد نارسایی کلیه علت مشخصی ندارند، بنابراین سونوگرافی کلیه می‌ تواند در شناسایی بخشی از علل نارسایی کلیه کمک کند و راهنمای درمانی مناسب را فراهم نماید.

از جمله مشکلات شایعی که ممکن است منجر به نارسایی کلیه شوند و در سونوگرافی کلیه قابل تشخیص هستند، عبارتند از:

• گشاد شدن لگنچه کلیه که باعث انسداد و نارسایی کلیه می ‌شود. در بیمارانی که لگنچه کلیه آن‌ ها گشاد شده است، لازم است تشخیص دقیق، تأیید یا انسداد مجاری ادراری رد شود.
• کاهش عملکرد کلیه در مرحله انتهایی بیماری کلیوی، زمانی که طول هر دو کلیه کمتر از ۶ سانتی‌ متر باشد. این وضعیت به عنوان بیماری کلیوی مرحله انتهایی در نظر گرفته می ‌شود، در این حالت، کلیه قدرت کافی برای حفظ عملکرد طبیعی خود را ندارد و بیمار دچار نارسایی شدید کلیه می ‌شود.
• تصاویر سونوگرافی کلیه نشان می‌ دهند که کلیه ‌ها کوچک و تحلیل ‌رفته (آتروفی) شده ‌اند، بخش داخلی کلیه‌ ها (مدولا) پر نور است و تفاوت بین بخش داخلی و بخش خارجی کلیه (قشر) به سختی قابل تشخیص می ‌باشد.
• بیماری کلیه پلی ‌کیستیک، این یک بیماری ژنتیکی است که به ‌راحتی می ‌تواند به نارسایی مزمن کلیه پیشرفت کند و اغلب به دیالیز منجر می شود.

با این حال، در مواردی که کلیه‌ ها هنوز اندازه طبیعی دارند و لگنچه کلیه گشاد نشده است، سونوگرافی کلیه برای تأیید نارسایی کافی نیست و تنها می‌ تواند پیشنهادها و راهنمایی ‌های اولیه ارائه دهد. در چنین بیمارانی، برای تشخیص دقیق احتمال نارسایی کلیه، نیاز به نمونه ‌برداری از کلیه (بیوپسی کلیه) وجود دارد. بهترین روش انجام این نمونه ‌برداری، تحت هدایت سونوگرافی است تا محل دقیق بافت هدف مشخص شود و خطرات احتمالی کاهش یابد.

بنابراین، پاسخ به سؤال «آیا سونوگرافی می ‌تواند نارسایی کلیه را تشخیص دهد؟» این است:  بله.

مطلب پیشنهادی: تفاوت ماموگرافي و سونوگرافي سينه

روند انجام سونوگرافی کلیه

آماده ‌شدن برای سونوگرافی

آمادگی برای انجام سونوگرافی کلیه معمولاً ساده است و در بیشتر موارد نیاز به کار خاصی نیست. با این حال، ممکن است پزشک از شما بخواهد که:

• حدود یک لیتر آب، یک ساعت قبل از انجام سونوگرافی بنوشید تا مثانه پر شود. پر بودن مثانه باعث می شود تصاویر سونوگرافی برای بررسی عملکرد و ظرفیت مثانه واضح تر باشند.
• لباس راحت و گشاد بپوشید تا انجام سونوگرافی آسان تر شود.
• در برخی موارد، ممکن است پزشک از شما بخواهد چند ساعت قبل از انجام سونوگرافی، از خوردن غذا خودداری کنید. این موضوع به تشخیص بهتر ساختارهای داخلی کمک می کند.

فرآیند انجام سونوگرافی

در طول انجام سونوگرافی کلیه، تکنسین آموزش دیده ابتدا یک ژل مخصوص را روی پوست شما قرار می دهد تا حرکت دستگاه آسان تر شود. سپس از وسیله ای دستی به نام ترانسدیوسر استفاده می کند.

ترانسدیوسر، امواج صوتی با فرکانس بالا را به داخل بدن ارسال می کند. این امواج پس از برخورد با اندام ها و بافت های داخلی، به صورت اکو باز می گردند. دستگاه این اکوها را به تصاویر لحظه ای تبدیل کرده و روی صفحه نمایشگر نشان می دهد.

تکنسین، به کمک این تصاویر می تواند کلیه ها و ساختارهای مرتبط را بررسی کرده و هرگونه مشکل احتمالی مانند سنگ، کیست، التهاب یا انسداد را تشخیص دهد.

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی: کاربردها و مزایا

نحوه انجام سونوگرافی کلیه

معمولاً انجام سونوگرافی کلیه حدود 20 تا 30 دقیقه طول می کشد. روند انجام این آزمایش معمولاً به این صورت است:

• از شما خواسته می شود لباس و زیورآلات خود را درآورید و یک گان بیمارستانی بپوشید.
• سپس روی تخت معاینه که کنار دستگاه سونوگرافی قرار دارد دراز می کشید.
• تکنسین سونوگرافی، مقداری ژل مخصوص روی پوست شما و در محل قرارگیری ترانسدیوسر می زند. این ژل ممکن است در ابتدا کمی سرد باشد.
• رادیولوژیست، ترانسدیوسر را روی پوست ناحیه شکم قرار می دهد. او با یک دست به آرامی دستگاه را حرکت می دهد و کمی فشار وارد می کند و با دست دیگر تصاویر را روی دستگاه کنترل و ثبت می کند.
• در طول انجام آزمایش ممکن است لازم باشد چند بار نفس خود را نگه دارید یا به پهلو بچرخید. ممکن است از شما خواسته شود در میانه تست به دستشویی بروید تا تصاویر مثانه در حالت خالی نیز گرفته شود.
• در پایان، رادیولوژیست تصاویر سونوگرافی را بررسی می کند و نتایج را با پزشک شما در میان می گذارد.

مطلب پیشنهادی: میزان اشعه دریافتی از آزمایش های تصویربرداری پزشکی

مراقبت ‌ها و انتظارات پس از سونوگرافی

بعد از انجام سونوگرافی کلیه می توانید بلافاصله فعالیت های عادی خود را از سر بگیرید و هیچ محدودیتی نخواهید داشت. نتایج این آزمایش معمولاً طی 24 تا 48 ساعت آماده می شود، هر چند این زمان ممکن است بسته به مراکز درمانی متفاوت باشد.

پس از آماده شدن نتیجه، پزشک نتایج سونوگرافی را برای شما توضیح خواهد داد و در صورت نیاز، مراحل پیگیری یا درمان بعدی را مشخص می کند.

مطلب پیشنهادی: انواع تصویربرداری پزشکی زنان

تفسیر نتایج سونوگرافی کلیه

نتایج سونوگرافی کلیه توسط پزشک شما بررسی و تفسیر می شود و او توضیحات لازم را در اختیار شما قرار می دهد. این نتایج معمولاً شامل موارد زیر است:

• تصاویر داخلی کلیه ها که اندازه، شکل و موقعیت کلیه ها را با وضوح نشان می دهند.
• تشخیص ناهنجاری ها مانند وجود سنگ کلیه، کیست، تومور یا نشانه های عفونت.
• ارزیابی جریان خون در کلیه ها از طریق بررسی حرکت خون در عروق، برای تشخیص مشکلات گردش خون یا انسداد.
• بررسی عملکرد کلیه که می تواند نشانه هایی از بیماری مزمن کلیه یا آسیب های ساختاری را مشخص کند.

نتایج برای هر فرد منحصر به فرد است و بر اساس دلیل انجام سونوگرافی متفاوت خواهد بود.

در برخی موارد، ممکن است پزشک برای بررسی دقیق تر، آزمایش های تکمیلی مانند تست های عملکرد کلیه یا نمونه برداری کلیه را درخواست کند. در نهایت، پزشک بر اساس یافته ها مشخص می کند که آیا نیاز به درمان یا پیگیری بیشتر وجود دارد یا خیر.

مطلب پیشنهادی: مقایسه بهترین دستگاه های سونوگرافی پرتابل

سوالات متداول درباره سونوگرافی کلیه

آیا انجام سونوگرافی کلیه عوارض دارد؟

خیر، سونوگرافی کلیه بسیار ایمن است زیرا از امواج صوتی استفاده می کند و هیچ گونه اشعه یا پرتوی خطرناکی ندارد.

آیا می توان تومور کلیه را با سونوگرافی تشخیص داد؟

بله، سونوگرافی کلیه قادر است تومورها و سایر توده های کلیه را شناسایی کرده و به پزشک در تشخیص دقیق کمک کند.

مطلب پیشنهادی: تفاوت سونوگرافی با ام ار ای

آیا سونوگرافی می تواند نارسایی احتمالی کلیه ها را نشان دهد؟

سونوگرافی، می تواند تغییرات در اندازه و ساختار کلیه ها را نشان دهد که ممکن است نشانه بیماری کلیوی باشند، اما معمولاً برای تأیید نارسایی کلیه نیاز به آزمایش ها و بررسی های تکمیلی نیز وجود دارد.

سه علامت اولیه نارسایی کلیه چیست؟

علائم اولیه نارسایی کلیه ممکن است شامل تغییر در الگوی دفع ادرار، تورم در پاها یا مچ پا و خستگی باشد. با این حال، این علائم می توانند با بیماری های دیگر نیز مرتبط باشند و تشخیص دقیق تنها توسط پزشک و انجام آزمایش های تکمیلی امکان پذیر است.

آیا کودکان می توانند سونوگرافی کلیه انجام دهند؟

بله، سونوگرافی کلیه برای کودکان ایمن است و به طور گسترده برای ارزیابی بیماری ‌ها و مشکلات مختلف کلیه و مجاری ادراری در کودکان انجام می شود. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است و به پزشکان کمک می کند سلامت کلیه های کودک را به دقت بررسی نمایند.

سونوگرافی کلیه چه بیماری هایی را تشخیص می دهد؟

سونوگرافی کلیه می تواند به تشخیص سنگ کلیه، کیست، تومور، انسداد، عفونت و ناهنجاری های ساختاری کلیه و مجاری ادراری کمک کند. این روش غیرتهاجمی و بدون درد، ابزاری ارزشمند برای بررسی سلامت کلیه ها و برنامه ریزی درمانی مناسب است.

مزایای انجام سونوگرافی کلیه چیست؟

سونوگرافی کلیه یک روش غیرتهاجمی، بدون درد و ایمن است که از اشعه استفاده نمی کند. این روش امکان مشاهده تصاویر لحظه ای از کلیه ها را فراهم می آورد و می تواند به تشخیص سریع و دقیق انواع بیماری های کلیوی کمک کند.