سی تی اسکن سینوس ها و بینی: آمادگی، نحوه انجام و تفسیر
- سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) سینوس چیست؟
- کاربردهای رایج سی تی اسکن سینوس ها چیست؟
- ۵ دلیل برای انجام سی تی اسکن سینوس ها
- چگونه برای سی تی اسکن سینوس ها آماده شویم؟
- شکل ظاهری دستگاه سی تی اسکن چگونه است؟
- نحوه انجام سی تی اسکن سینوس چگونه است؟
- تفسیر نتایج سی تی اسکن سینوس
- مزایا و خطرات سی تی اسکن سینوس ها
- محدودیت های انجام سی تی اسکن سینوس ها
سی تی اسکن سینوس ها با بهره گیری از تجهیزات پیشرفته پرتوی ایکس، حفره های سینوسی اطراف بینی که فضاهایی تو خالی و پر از هوا در استخوان های صورت هستند را مورد بررسی قرار می دهد. این روش تصویربرداری، روشی دقیق، غیر تهاجمی و بدون درد است که امکان ارزیابی ساختارهای سینوسی را با جزئیات بالا فراهم می سازد. سی تی اسکن، مطمئن ترین شیوه برای تشخیص انسداد سینوس ها بوده و به عنوان بهترین روش تصویربرداری جهت بررسی و ارزیابی سینوزیت (التهاب سینوس ها) شناخته می شود.
پیش از انجام سی تی اسکن، در صورتی که احتمال بارداری وجود دارد، حتماً پزشک خود را مطلع سازید. همچنین لازم است درباره هرگونه بیماری یا وضعیت پزشکی اخیر، داروهای مصرفی و حساسیت های دارویی با پزشک گفت و گو کنید. در اغلب موارد، انجام سی تی اسکن نیازی به استفاده از ماده حاجب (کنتراست) ندارد؛ با این حال، در برخی شرایط خاص ممکن است پزشک تصمیم به استفاده از آن بگیرد. در صورتی که حساسیت شناخته شده ای نسبت به ماده حاجب دارید، ممکن است داروهایی برای کاهش احتمال واکنش آلرژیک برای شما تجویز شود که معمولاً باید ۱۲ ساعت پیش از انجام سی تی اسکن مصرف شوند. توصیه می شود از پوشیدن زیورآلات خودداری کرده و لباس های راحت و گشاد به تن داشته باشید. در برخی موارد ممکن است از شما خواسته شود که لباس مخصوص تصویربرداری (گان پزشکی) بپوشید.
سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) سینوس چیست؟
سی تی اسکن که با نام هایی مانند توموگرافی کامپیوتری یا CAT اسکن نیز شناخته می شود، یکی از روش های تصویربرداری پزشکی تشخیصی است. این روش عملکردی مشابه با تصویربرداری معمولی با اشعه ایکس دارد، اما با این تفاوت که مجموعه ای از تصاویر مقطعی دقیق از بخش های داخلی بدن تهیه می کند.
سی تی اسکن قادر است تصاویر را در سطوح مختلف بازسازی کرده و حتی نمایی سه بعدی از ساختارهای داخلی بدن ارائه دهد. این تصاویر توسط پزشک روی صفحه نمایش رایانه مشاهده می شوند و در صورت نیاز می توان آن ها را روی فیلم چاپ کرد، با چاپگر سه بعدی بازسازی نمود یا روی رسانه هایی مانند سی دی یا دی وی دی ذخیره کرد.
تصاویر به دست آمده از سی تی اسکن، جزئیات بسیار دقیق تری از اندام های داخلی، استخوان ها، بافت های نرم و عروق خونی نسبت به رادیوگرافی معمولی ارائه می دهند؛ این تفاوت به ویژه در ارزیابی بافت های نرم و ساختارهای عروقی کاملاً مشهود است.
در سی تی اسکن صورت، نمای دقیقی از حفره های سینوسی نیز به دست می آید. سینوس های پارانازال، فضاهای توخالی و پر از هوا هستند که درون استخوان های صورت و اطراف حفره بینی قرار دارند. این سینوس ها مجموعه ای از حفره ها را تشکیل می دهند که بینی را به بخش پشتی گلو متصل می کنند. هر فرد دارای چهار جفت سینوس پارانازال است که از طریق منافذ کوچکی به حفره بینی راه دارند.
کاربردهای رایج سی تی اسکن سینوس ها چیست؟
سی تی اسکن سینوس ها عمدتاً برای موارد زیر استفاده می شود:
- کمک به تشخیص سینوزیت (التهاب سینوس ها)
- ارزیابی سینوس هایی که با مایع پر شده اند یا دارای ضخامت غیر طبیعی در جدار داخلی هستند.
- شناسایی وجود بیماری های التهابی در ناحیه سینوس ها
- ارائه اطلاعات تکمیلی در مورد تومورهای حفره بینی و سینوس ها
- برنامه ریزی جراحی با بررسی دقیق ساختارهای آناتومیکی ناحیه سینوس ها
۵ دلیل برای انجام سی تی اسکن سینوس ها
اشعه ایکس نخستین بار در سال ۱۸۹۵ کشف شد و این فناوری انقلابی در علم پزشکی ایجاد کرد. توانایی مشاهده غیرتهاجمی ساختارهای داخلی بدن، موجب نجات جان های بی شماری شد و به پزشکان امکان داد تا تشخیص سریع تر و درمان مؤثرتری را برای بیماران فراهم کنند.
با پیشرفت فناوری و ترکیب سیستم های رایانه ای با تصویربرداری پرتو ایکس، گامی بزرگ به سوی تصویربرداری پیشرفته برداشته شد که منجر به پیدایش توموگرافی کامپیوتری (CT Scan) گردید. امروزه، سی تی اسکن این امکان را فراهم می کند که تصاویر مقطعی و سه بعدی بسیار دقیق و با وضوح بالا از اندام ها و بافت های داخلی بدن به دست آوریم، که نقش حیاتی در تشخیص، درمان و برنامه ریزی های جراحی دارد.
برای درک بهتر اهمیت این فناوری در سلامت سینوس ها، در ادامه به پنج دلیل اصلی استفاده از سی تی اسکن در بررسی های سینوسی اشاره می کنیم.
1. دشواری در تنفس و گرفتگی مزمن بینی
اگر به دلیل گرفتگی مزمن بینی با مشکلات تنفسی مواجه هستید، یکی از نخستین اقدام های تشخیصی، بررسی دقیق وضعیت سینوس ها است. با استفاده از سی تی اسکن سینوس ها می توان به روشنی عواملی مانند ضخیم شدن مخاط سینوسی یا تجمع غیرطبیعی مایع در این حفره ها را شناسایی کرد.
این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا علت اصلی گرفتگی مزمن بینی را تشخیص داده و درمان مناسب را برای بهبود عملکرد تنفسی شما برنامه ریزی کند، تا بتوانید دوباره به راحتی نفس بکشید.
۲. سینوزیت مزمن
حدود ۳۰ میلیون نفر در ایالات متحده به سینوزیت مزمن مبتلا هستند و میلیون ها نفر دیگر نیز سالانه دچار عفونت های حاد سینوسی می شوند. با استفاده از سی تی اسکن سینوس ها، می توان علائم مشخص التهاب یا عفونت سینوسی را به دقت ارزیابی کرد.
این روش به پزشکان امکان می دهد تا علت دقیق علائم را شناسایی کرده و درمان مؤثر و هدفمندتری را آغاز کنند، به طوری که روند بهبود سلامت سینوس ها با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.
۳. تشخیص درد صورت
اگر در ناحیه صورت خود احساس درد یا فشار دارید، یکی از روش های مؤثر برای بررسی علت این علائم، سی تی اسکن سینوس ها است. این روش تصویربرداری کمک می کند تا مشخص شود که آیا منشاء درد به مشکلات سینوسی مربوط می شود یا خیر.
برای مثال، بسیاری از افراد تصور می کنند دچار دندان درد هستند، در حالی که منشاء واقعی درد، التهاب سینوس های ماگزیلاری (واقع در نزدیکی اعصاب دندان های فک بالا) است.
همچنین، درد یا فشار در ناحیه گونه ها یا اطراف چشم ها می تواند ناشی از اختلالات سینوسی باشد. سی تی اسکن این امکان را فراهم می کند که با دقت بالا مشخص شود آیا این علائم ناشی از درگیری سینوس ها هستند یا خیر، تا مسیر درمانی مناسب انتخاب شود.
۴. آمادگی برای جراحی
اگر پیش تر در سینوس های شما مشکلی تشخیص داده شده و تصمیم به انجام مداخله درمانی مانند بالون سینوپلاستی یا جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس (FESS) گرفته شده باشد، انجام سی تی اسکن سینوس ها مرحله ای ضروری در فرآیند پیش از جراحی محسوب می شود.
این روش تصویربرداری امکان نقشه برداری دقیق از ساختار آناتومیک سینوس ها را فراهم می کند، از جمله مسیرهای تخلیه طبیعی، محل دقیق انسدادها، و هرگونه ناهنجاری ساختاری. چنین اطلاعاتی برای برنامه ریزی ایمن و دقیق جراحی ضروری بوده و به جراح اجازه می دهد تا با حداقل تهاجم، حداکثر اثربخشی درمان را فراهم سازد.
۵. نشت مایع مغزی-نخاعی (CSF)
یکی دیگر از کاربردهای مهم سی تی اسکن، شناسایی نشت مایع مغزی–نخاعی (CSF leak) است؛ عارضه ای که ممکن است به دنبال ضربه به سر یا صورت، جراحی های جمجمه یا سینوس ها، و یا در برخی موارد خود به خود رخ دهد. در این شرایط، انجام سی تی اسکن با استفاده از ماده حاجب (کنتراست) به ویژه زمانی که به صورت دقیق در فضای زیر عنکبوتیه تزریق شود، امکان شناسایی محل دقیق نشت و مسیر عبور مایع CSF را فراهم می کند.
این اطلاعات برای برنامه ریزی درمانی مؤثر و تصمیم گیری درباره مداخلات جراحی یا غیر جراحی حیاتی است.
با توجه به گستردگی کاربردها و دقت بالای این فناوری در ارزیابی اختلالات سینوسی و شرایط پیچیده تر مانند نشت مایع مغزی–نخاعی، جای تعجب نیست که در برخی کلینیک ها از یک دستگاه سی تی اسکن اختصاصی استفاده شود. این فناوری نقشی اساسی در تشخیص سریع، تصمیم گیری بالینی بهتر و ارائه درمان مؤثرتر ایفا می کند.
چگونه برای سی تی اسکن سینوس ها آماده شویم؟
- لباس های راحت و گشاد بپوشید. ممکن است لازم باشد برای انجام تصویربرداری، لباس مخصوص (گان) بپوشید.
- اجسام فلزی، مانند زیورآلات، عینک، دندان مصنوعی، گیره مو و… می توانند کیفیت تصاویر سی تی اسکن را تحت تأثیر قرار دهند، بنابراین بهتر است آن ها را در خانه بگذارید یا قبل از انجام آزمایش درآورید. در برخی موارد لازم است سمعک یا دندان های مصنوعی متحرک نیز برداشته شوند. زنان باید سوتین های دارای فنر فلزی را نیز خارج کنند و در صورت امکان، هرگونه پیرسینگ فلزی را نیز بردارند.
- اگر قرار است از ماده حاجب (کنتراست) در سی تی اسکن استفاده شود، ممکن است پزشک توصیه کند چند ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید یا ننوشید.
- به پزشک خود اطلاع دهید که چه داروهایی مصرف می کنید و آیا به ماده حاجب یا داروی خاصی حساسیت دارید. در صورت وجود حساسیت به ماده حاجب، پزشک ممکن است داروهایی مانند استروئیدها را برای کاهش احتمال واکنش آلرژیک تجویز کند که باید مدتی قبل از اسکن مصرف شوند. برای جلوگیری از تأخیر، بهتر است زودتر با پزشک خود مشورت کنید.
- همچنین، پزشک را در جریان بیماری ها یا مشکلات پزشکی اخیر خود قرار دهید، به ویژه اگر سابقه بیماری قلبی، آسم، دیابت، بیماری کلیوی یا مشکلات تیروئیدی دارید، زیرا این شرایط می توانند خطر بروز عوارض را افزایش دهند.
- زنان باید در صورت وجود احتمال بارداری، حتماً پزشک و تکنسین سی تی اسکن را مطلع کنند.
شکل ظاهری دستگاه سی تی اسکن چگونه است؟
دستگاه سی تی اسکن معمولاً یک سامانه بزرگ و حلقه مانند است (شبیه به یک دونات) که در مرکز آن یک تونل کوتاه وجود دارد. بیمار برای تصویربرداری، روی تختی باریک دراز می کشد که به صورت کنترل شده به داخل و خارج این تونل حرکت می کند.
درون حلقه دستگاه، که به آن گانتری (gantry) گفته می شود، لوله ی تولیدکننده اشعه ایکس و آشکارسازهای الکترونیکی در مقابل یکدیگر قرار دارند. این اجزا به صورت دایره ای به دور بدن بیمار می چرخند و تصاویر مقطعی دقیقی از بافت های داخلی بدن تولید می کنند.
اطلاعات به دست آمده از تصویربرداری، توسط یک رایانه تخصصی که در اتاق کنترل مجزا قرار دارد، پردازش می شود. تکنسین سی تی اسکن از این محل، عملکرد دستگاه را کنترل کرده و فرآیند تصویربرداری را به دقت تحت نظر دارد.
در طول انجام اسکن، ارتباط تصویری و صوتی بین شما و تکنسین برقرار است؛ او از طریق دوربین شما را مشاهده می کند و با استفاده از بلندگو می تواند با شما صحبت کرده یا صدای شما را بشنود. این امکان، نظارت دقیق بر وضعیت بیمار را بدون نیاز به حضور فیزیکی در اتاق اسکن فراهم می سازد.
فرآیند سی تی اسکن چگونه انجام می شود؟
سی تی اسکن از نظر اصول کلی، شباهت زیادی به تصویربرداری با اشعه ایکس دارد. بخش های مختلف بدن، مقادیر متفاوتی از اشعه ایکس را جذب می کنند، و این تفاوت در جذب باعث می شود که پزشک بتواند ساختارهای مختلف بدن را از یکدیگر تشخیص دهد.
در روش تصویربرداری با اشعه ایکس معمولی، مقدار کمی از پرتو از قسمت مورد بررسی بدن عبور می کند و تصویری روی صفحه ای حساس ثبت می شود. در این تصویر، استخوان ها سفید دیده می شوند، بافت های نرم مانند قلب یا کبد در طیفی از رنگ های خاکستری نمایش داده می شوند، و هوا به رنگ سیاه دیده می شود.
اما در سی تی اسکن، چندین پرتو ایکس از زوایای مختلف به بدن تابیده می شوند و آشکارسازهای الکترونیکی اطراف بدن شما می چرخند تا میزان جذب اشعه را در نقاط مختلف بدن اندازه گیری کنند. در برخی موارد، تخت دستگاه حین اسکن حرکت می کند.
سپس یک برنامه رایانه ای پیشرفته، این حجم زیاد از داده ها را پردازش کرده و تصاویر مقطعی دو بعدی از بدن ایجاد می نماید. این تصاویر روی صفحه رایانه نمایش داده می شوند.
سی تی اسکن را می توان به برش زدن یک قرص نان تشبیه کرد؛ همان طور که با برش نان می توان داخل آن را دید، در سی تی اسکن نیز با ترکیب برش های متعدد از بدن، نمایی دقیق و چند بعدی از ساختارهای درونی بدن به دست می آید.
سی تی اسکن های مدرن چگونه کارایی بیشتری دارند؟
تقریباً همه دستگاه های سی تی اسکن امروزی می توانند چندین برش (اسلایس) را در یک چرخش ثبت کنند. این دستگاه ها که به آن ها سی تی اسکن چند برشی یا چند آشکارساز (multidetector CT) گفته می شود، قادرند برش های نازک تری را در زمانی کوتاه تر ایجاد کنند. این قابلیت باعث افزایش جزئیات تصاویر می شود.
سی تی اسکن های مدرن می توانند بخش های بزرگی از بدن را تنها در چند ثانیه تصویربرداری کنند، و این زمان در مورد کودکان حتی کمتر است. چنین سرعت بالایی برای همه بیماران مفید است، به ویژه برای کودکان، سالمندان، بیماران بدحال یا افرادی که توانایی بی حرکت ماندن—حتی برای مدت کوتاه—را ندارند.
برای کودکان، رادیولوژیست تنظیمات دستگاه را متناسب با اندازه بدن و ناحیه مورد بررسی تنظیم می کند تا میزان پرتو دریافتی به حداقل برسد و ایمنی افزایش یابد.
در برخی از سی تی اسکن ها نیز ممکن است از ماده حاجب (کنتراست) استفاده شود تا وضوح ناحیه مورد نظر افزایش یابد و ساختارهای درونی بهتر دیده شوند.
نحوه انجام سی تی اسکن سینوس چگونه است؟
تکنسین رادیولوژی، ابتدا بیمار را روی تخت مخصوص سی تی اسکن قرار می دهد.
برای انجام سی تی اسکن سینوس ها، بیمار معمولاً به حالت درازکش و به پشت روی تخت قرار می گیرد. در برخی موارد، ممکن است بیمار به صورت دمر (روی شکم) با چانه بالا رفته نیز قرار داده شود.
برای حفظ موقعیت صحیح و جلوگیری از حرکت در طول تصویربرداری، ممکن است از تسمه ها و بالش هایی برای ثابت نگه داشتن بیمار استفاده شود.
در برخی موارد، ممکن است نیاز به تزریق ماده حاجب (کنتراست) باشد تا بافت ها یا رگ های خونی خاصی بهتر دیده شوند. در این صورت، پرستار یا تکنسین، یک سرُم (IV) در رگ کوچک دست یا بازوی بیمار قرار می دهد و ماده حاجب از این طریق تزریق می شود.
سپس تخت ابتدا به سرعت از داخل دستگاه عبور می کند تا محل دقیق شروع تصویربرداری مشخص شود. بعد از آن، تخت به آرامی از درون دستگاه عبور می کند تا تصویربرداری اصلی انجام شود. بسته به نوع اسکن، ممکن است دستگاه چندین بار تصویربرداری انجام دهد.
در حین انجام سی تی اسکن چه اتفاقی می افتد؟
در طول تصویربرداری، تکنسین ممکن است از شما بخواهد که نفس خود را برای چند لحظه نگه دارید. هرگونه حرکت بدن، از جمله تنفس یا تکان خوردن، می تواند باعث ایجاد عدم وضوح یا خطا در تصاویر شود. این کاهش کیفیت تصویر، شبیه به عکسی تار از یک جسم در حال حرکت است.
پس از پایان اسکن، تکنسین از شما می خواهد کمی صبر کنید تا مطمئن شود که تصاویر به اندازه کافی واضح و قابل تفسیر برای رادیولوژیست هستند.
خود فرآیند تصویربرداری کمتر از یک دقیقه طول می کشد و کل روند سی تی اسکن معمولاً در کمتر از ۱۰ دقیقه به پایان می رسد.
در طول و پس از انجام سی تی اسکن چه احساسی خواهید داشت؟
معمولاً سی تی اسکن بدون درد، سریع و آسان است. دستگاه های سی تی اسکن چند آشکارساز (multidetector) زمان لازم برای بی حرکت ماندن بیمار را کاهش می دهند.
اگر چه خود فرآیند تصویربرداری درد ندارد، اما ممکن است از بی حرکت ماندن برای چند دقیقه، احساس ناراحتی کنید. اگر بی حرکت ماندن برایتان سخت است، دچار ترس از فضاهای بسته (کلاسترو فوبیا) هستید یا درد مزمن دارید، ممکن است انجام سی تی اسکن برایتان استرس زا باشد. در این شرایط، ممکن است تکنسین یا پرستار، با تجویز پزشک، دارویی یا آرام بخشی برای کاهش استرس به شما بدهد.
در صورتی که در طول سی تی اسکن از ماده حاجب حاوی ید استفاده شود، پزشک پیش از انجام تصویربرداری، وضعیت عملکرد کلیه های شما را ارزیابی خواهد کرد. این ماده معمولاً از طریق تزریق داخل وریدی وارد بدن می شود. در هنگام ورود سوزن، ممکن است احساس سوزش خفیف یا فرو رفتن آن را تجربه کنید.
در زمان تزریق ماده حاجب، برخی افراد ممکن است احساس گرما یا گرگرفتگی، طعم فلزی در دهان یا احساس نیاز فوری به دفع ادرار داشته باشند. این واکنش ها معمولاً خفیف، کوتاه مدت و موقتی هستند و به سرعت از بین می روند.
این علائم به تزریق ماده حاجب مربوط می شوند و جای نگرانی ندارند.
در هنگام ورود به دستگاه سی تی اسکن، چه مراحلی طی می شود؟
هنگامی که وارد دستگاه سی تی اسکن می شوید، ممکن است خطوط نوری مشخصی روی سطح بدن شما تابیده شود. این خطوط به تکنسین کمک می کنند تا شما را به درستی و با دقت در موقعیت مناسب روی تخت تصویربرداری قرار دهد.
در طول انجام اسکن، به ویژه در دستگاه های مدرن سی تی اسکن، ممکن است صداهای خفیفی مانند وزوز، کلیک یا چرخش بشنوید. این صداها مربوط به حرکت قطعات داخلی دستگاه هستند که وظیفه چرخش لوله اشعه ایکس و آشکار سازها را بر عهده دارند. این اجزا معمولاً قابل مشاهده نیستند و شنیدن این صداها کاملاً طبیعی است.
در طول انجام سی تی اسکن، معمولاً بیمار به تنهایی در اتاق حضور دارد، مگر در شرایط خاص. برای مثال، در مواردی که کودکان همراه والدین باشند، والدین می توانند با پوشیدن لباس محافظ سربی در اتاق حضور داشته باشند تا در برابر تابش اشعه محافظت شوند.
تکنسین تصویربرداری همواره قادر است بیمار را از طریق دوربین های مدار بسته ببیند، صدای او را بشنود و از طریق سیستم ارتباط صوتی با وی صحبت کند.
پس از پایان فرآیند اسکن، اگر ماده حاجب داخل وریدی تزریق شده باشد، تکنسین سرم داخل وریدی (IV) را خارج کرده و محل ورود سوزن را با پانسمان کوچکی می پوشاند. بیمار معمولاً بلافاصله می تواند به فعالیت های روزمره خود بازگردد، مگر این که دستورالعمل خاص پزشکی دیگری وجود داشته باشد.
نتایج سی تی اسکن را چه کسی تفسیر می کند و چگونه دریافت می شود؟
تصاویر سی تی اسکن توسط رادیولوژیست، پزشک متخصص در نظارت و تفسیر آزمایش های تصویربرداری پزشکی، مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند. رادیولوژیست پس از تفسیر تصاویر، یک گزارش رسمی از نتایج را به پزشک معالج شما که درخواست انجام سی تی اسکن را داده است، ارسال می کند.
گاهی ممکن است نیاز به انجام آزمایش پیگیری باشد تا بررسی دقیق تری انجام شود. در این موارد، پزشک علت انجام آزمایش پیگیری را برای شما توضیح خواهد داد. این آزمایش ها ممکن است شامل نماهای بیشتر یا استفاده از تکنیک های تصویربرداری خاص برای ارزیابی بهتر مشکل احتمالی باشند، یا جهت مشاهده تغییرات ایجاد شده در طول زمان انجام شوند.
انجام آزمایش های پیگیری معمولاً بهترین روش برای ارزیابی اثربخشی درمان یا نیاز به مراقبت های بیشتر است.
تفسیر نتایج سی تی اسکن سینوس
اگر به تازگی به پزشک متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کرده اید و او انجام سی تی اسکن از سینوس ها را توصیه کرده است، در این جا دلایل احتمالی این درخواست توضیح داده شده است:
تصاویر حاصل از سی تی اسکن قابلیت بازسازی در زوایا و صفحات مختلف را دارند و حتی می توان تصاویر سه بعدی از آن ها ایجاد کرد. این ویژگی به پزشک امکان می دهد تا با دقت بالا مشکلات ساختاری یا التهابی سینوس ها را شناسایی کرده و بر اساس آن، برنامه درمانی مناسبی تدوین کند. برخلاف رادیوگرافی ساده با اشعه ایکس که اطلاعات محدودی ارائه می دهد، سی تی اسکن به دلیل دقت بالا و جزئیات تصویری، روش ترجیحی برای بررسی سینوس های پارانازال (سینوس های اطراف بینی) به شمار می رود.
سی تی اسکن از سینوس ها عمدتاً برای تشخیص بیماری هایی به کار می رود که ممکن است منشاء التهابی، عفونی یا توموری داشته باشند. سینوس های پارانازال، فضاهای تو خالی و پر از هوا هستند که درون استخوان های صورت و اطراف حفره بینی قرار دارند. این سینوس ها از طریق مجراهای بسیار باریکی با حفره بینی در ارتباط اند؛ مجراهایی که بخشی از کانال های هوایی بین بینی و پشت گلو را تشکیل می دهند.
به کمک سی تی اسکن، پزشک می تواند با دقت بالا وجود مشکلاتی مانند انسداد، التهاب مزمن، عفونت یا توده های غیر طبیعی را در سینوس ها شناسایی کند.
چهار جفت سینوس وجود دارد که هر یک از طریق منافذ کوچکی به حفره بینی متصل می شوند. سینوس واقع در ناحیه پیشانی، «سینوس پیشانی» (Frontal Sinus) نامیده می شود و با علامت FS نمایش داده شده است. سینوس داخل استخوان گونه، «سینوس فکی» (Maxillary Sinus) نام دارد و با علامت MS مشخص معمولا مشخص می شود. مجموعه ای از سینوس های کوچک بین چشم ها و بینی، «سینوس های اتموئید» (Ethmoidal Sinuses) نامیده می شوند و با علامت ES نمایش داده می شوند. همچنین، سینوسی که در عمق جمجمه، پشت بینی و در مرکز جمجمه واقع شده است، «سینوس اسفنوئید» (Sphenoidal Sinus) نامیده می شود و با علامت Ss نشان داده می شود.
در تصاویر سی تی اسکن، هوا به صورت نواحی کم چگالی با رنگ سیاه و استخوان به صورت نواحی پر چگالی با رنگ سفید دیده می شود که این تفاوت کنتراست، امکان شناسایی دقیق ساختارهای سینوس ها و تشخیص بیماری های مرتبط را فراهم می سازد. در تصویر، پیکان سفید نشان دهنده پرولاپس (برآمدگی غیر طبیعی) محتویات چشم راست به داخل سینوس اتموئید راست است. این یافته برای جراح اهمیت بالایی دارد، زیرا اطلاع از ورود محتویات چشم به سینوس، امکان برنامه ریزی دقیق تر جراحی و اتخاذ اقدامات احتیاطی لازم را فراهم کرده و از بروز عوارض جدی چشمی جلوگیری می کند.
به طور مشابه، پیکان سفید به عصب بینایی (optic nerve) اشاره دارد که وظیفه انتقال پیام های بصری به مغز را بر عهده دارد. شایان ذکر است که این عصب به طور غیر معمول درون سینوس شناور است. در غیاب تصاویر سی تی اسکن، جراح ممکن است از این وضعیت حیاتی کاملاً بی اطلاع بماند. آسیب به عصب بینایی در چنین شرایطی می تواند به نابینایی دائمی بیمار منجر شود.
سی تی اسکن علاوه بر نمایش ساختارهای آناتومیک، اطلاعات تشخیصی ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار می دهد که به کمک آن می توان بین شرایط مختلف پاتولوژیک از جمله التهاب، عفونت قارچی، تجمع مایع، ترشحات مخاطی یا وجود تومور در سینوس ها تمایز قائل شد. در برخی موارد، به منظور افزایش وضوح و دقت تشخیص، از ماده حاجب نیز استفاده می شود.
در صورتی که پوشش مخاطی سینوس ها دچار التهاب شود، مخاط دچار تورم شده و در تصاویر سی تی اسکن به صورت لایه ای ضخیم و با چگالی متوسط، به رنگ خاکستری ظاهر می شود؛ در مواردی که فرایند التهابی گسترده تر باشد، ممکن است کل حفره سینوسی با بافت ملتهب یا ترشحات پر شده و به طور کامل به رنگ خاکستری دیده شود.
در تصویر ممکن است دیده شود که سینوس فکی چپ به طور کامل با ناحیه ای با چگالی متوسط و رنگ خاکستری پر شده است. این یافته می تواند بیانگر وجود یک فرایند پاتولوژیک در سینوس باشد که از جمله علل احتمالی آن می توان به التهاب شدید، عفونت باکتریایی یا قارچی، تجمع چرک، یا رشد یک توده پاتولوژیک مانند تومور اشاره کرد.
با توجه به این که درگیری سینوس ها می تواند به صورت منفرد، چندگانه یا گسترده در تمامی سینوس ها رخ دهد، سی تی اسکن ابزاری کلیدی در ارزیابی شدت و وسعت بیماری محسوب می شود. این تصویربرداری امکان بررسی دقیق میزان درگیری هر یک از سینوس ها را فراهم می سازد و نقش حیاتی در تصمیم گیری بالینی و برنامه ریزی مناسب برای مداخله جراحی ایفا می کند.
سی تی اسکن همچنین نقش یک «نقشه راه» دقیق را برای جراح ایفا می کند، چرا که نمای روشنی از ساختارهای آناتومیک سینوس ها ارائه می دهد. از آن جا که آناتومی سینوس ها در بین افراد متغیر بوده و حتی ممکن است بین دو سمت صورت یک فرد نیز تفاوت هایی وجود داشته باشد، شناسایی این ویژگی های فردی پیش از جراحی از اهمیت بالایی برخوردار است. آگاهی از مسیرها و موقعیت ساختارهای حیاتی مانند چشم، مغز، عصب بینایی و عروق خونی اصلی، به ویژه در مناطق پرخطر، به جراح کمک می کند تا با دقت بیشتر عمل کرده و از بروز عوارض ناخواسته جلوگیری نماید.
ممکن است مشاهده شود که محتویات چشم راست به دلیل وجود یک نقص در دیواره استخوانی بین چشم و سینوس های اتموئید، دچار افتادگی (پرولاپس) به درون حفره سینوسی شده اند. این نقص ممکن است ناشی از تخریب استخوانی، آسیب تروماتیک یا یک شکاف مادرزادی باشد. در صورت عدم تشخیص این وضعیت پیش از جراحی، خطر آسیب مستقیم به ساختارهای چشمی به ویژه در حین مانورهای جراحی افزایش می یابد؛ آسیبی که در موارد شدید می تواند منجر به کاهش بینایی یا نابینایی دائمی شود. بنابراین، شناسایی این گونه تغییرات آناتومیک پیش از مداخله جراح از اهمیت حیاتی برخوردار است.
در تصویر دیگر ممکن است پیکان به عصب بینایی راست (optic nerve) اشاره داشته باشد که به طور غیر معمول درون حفره سینوس اسفنوئید راست قرار گرفته و عملاً در این فضا شناور به نظر می رسد. در صورت عدم شناسایی پیش از عمل، احتمال آسیب ناخواسته به این عصب حین جراحی وجود دارد؛ آسیبی که ممکن است منجر به اختلالات بینایی جدی یا حتی نابینایی دائمی شود. از این رو، آگاهی از موقعیت دقیق عصب بینایی، به ویژه در مجاورت سینوس اسفنوئید، برای پیشگیری از عوارض جراحی ضروری است.
با توجه به مطالب مطرح شده، اهمیت انجام سی تی اسکن پیش از مداخله جراحی به خوبی روشن است. این روش تصویربرداری نه تنها به تشخیص دقیق بیماری های سینوسی کمک می کند، بلکه با ارائه جزئیاتی از آناتومی منحصر ب ه‌فرد هر بیمار، جراح را در برنامه ریزی دقیق تر و ایمن تر یاری می رساند. در واقع، هدف از انجام سی تی اسکن این است که «ساختار سینوس های شما به درستی شناخته شوند» تا از بروز عوارض جدی حین جراحی پیشگیری گردد.
مزایا و خطرات سی تی اسکن سینوس ها
مزایا:
- سی تی اسکن یکی از ایمن ترین روش ها برای بررسی سینوس ها محسوب می شود.
- سی تی اسکن به عنوان قابل اعتمادترین تکنیک تصویربرداری، برای تشخیص انسداد سینوس ها و تعیین وجود سینوزیت شناخته شده است.
- استفاده از سی تی اسکن سینوس ها می تواند در برنامه ریزی جراحی های ایمن تر و مؤثرتر نقش مهمی ایفا کند.
- این روش در بسیاری از مراکز درمانی به راحتی در دسترس است و نسبت به MRI زمان انجام کوتاه تری دارد.
- سی تی اسکن، روشی بدون درد، غیر تهاجمی و دقیق برای تصویربرداری از سینوس ها می باشد.
- مزیت اصلی سی تی اسکن توانایی تصویربرداری همزمان از استخوان، بافت نرم و رگ های خونی است.
- برخلاف رادیوگرافی های معمولی، سی تی اسکن تصاویر بسیار دقیق تری از انواع بافت ها، ریه ها، استخوان ها و رگ های خونی ارائه می دهد.
- سی تی اسکن، سریع و ساده است و در موارد اورژانسی می تواند به سرعت آسیب ها و خونریزی های داخلی را نشان دهد و در نجات جان بیماران موثر باشد.
- سی تی اسکن به عنوان ابزاری اقتصادی برای حل بسیاری از مشکلات پزشکی شناخته شده است.
- حساسیت سی تی اسکن به حرکت بیمار، کمتر از MRI است.
- برخلاف MRI، وجود دستگاه های پزشکی کاشته شده در بدن مانع انجام سی تی اسکن نمی شوند.
- تصویربرداری سی تی در زمان واقعی انجام می شود و ابزاری مناسب برای راهنمایی نمونه برداری (بیوپسی) یا تخلیه با سوزن است، به ویژه در نواحی ریه، شکم، لگن و استخوان ها.
- تشخیص از طریق سی تی اسکن می تواند نیاز به جراحی اکتشافی یا بیوپسی جراحی را از بین ببرد.
- پس از انجام سی تی اسکن، هیچ پرتویی در بدن بیمار باقی نمی ماند.
- پرتوهای ایکس استفاده شده در سی تی اسکن، معمولاً عوارض فوری ندارند.
خطرات:
- همیشه احتمال کمی برای ایجاد سرطان در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض پرتو وجود دارد. با این حال، فواید تشخیص دقیق سی تی اسکن به مراتب بیشتر از خطرات احتمالی آن است.
- میزان تابش پرتوی دریافتی در این روش متغیر است.
- زنان در صورت باردار بودن، باید همیشه به پزشک و تکنسین رادیولوژی یا سی تی این موضوع را اعلام کنند.
- پزشکان معمولاً سی تی اسکن را برای زنان باردار، به دلیل خطر احتمالی برای جنین، توصیه نمی کنند، مگر در مواردی که کاملاً ضروری باشد.
- تولیدکنندگان ماده حاجب تزریقی (IV) توصیه می کنند که مادران پس از دریافت ماده حاجب به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به نوزاد خود شیر ندهند. با این حال، جدیدترین گزارش های کالج آمریکایی رادیولوژی (ACR) نشان می دهد که مقدار ماده حاجب جذب شده توسط نوزاد در شیر مادر بسیار ناچیز است.
- خطر واکنش آلرژیک شدید به مواد حاجب حاوی ید، بسیار نادر است و بخش های رادیولوژی به خوبی مجهز به مقابله با این وضعیت هستند.
- کودکان به پرتو حساس تر هستند و سی تی اسکن فقط زمانی باید برای آن ها انجام شود که انجام آن ضروری باشد. انجام مکرر سی تی اسکن در کودکان توصیه نمی شود. سی تی اسکن کودکان باید همیشه با تکنیک دوز پایین انجام شود تا میزان تابش کاهش یابد.
محدودیت های انجام سی تی اسکن سینوس ها
سی تی اسکن معمولاً اولین روش تصویربرداری است که در صورت شک به وجود تومور در سینوس ها درخواست می شود، زیرا قادر است نمای دقیقی از ساختار استخوانی و انسدادهای موجود ارائه دهد. با این حال، در مواردی که نیاز به بررسی دقیق تر گسترش تومور در بافت نرم وجود داشته باشد، ممکن است تصویربرداری با MRI نیز برای تکمیل ارزیابی مفید باشد.
از سوی دیگر، انجام سی تی اسکن ممکن است برای برخی بیماران محدودیت داشته باشد. به عنوان مثال، افرادی با جثه بسیار بزرگ ممکن است در دهانه دستگاه سی تی اسکن استاندارد قرار نگیرند یا وزن آن ها از حد تحمل دستگاه (که معمولاً حدود ۲۰۴ کیلوگرم یا ۴۵۰ پوند است) فراتر باشد. در چنین شرایطی، ممکن است نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه یا روش های جایگزین تصویربرداری وجود داشته باشد.
